Uczulenie na gluten — objawy, przyczyny i dieta

Gluten to jedna z częściej wymienianych substancji, które mogą powodować problemy alergiczne. Czym właściwie jest? W jakich produktach się znajduje oraz jakie objawy mogą wskazywać na alergię?

Czym jest gluten?

Gluten to mieszanina białek, w skład której wchodzą białka proste: gluteina i gliadyna, a także albuminy i globuliny. Znajduje się on w wielu produktach spożywczych, co sprawia, że osoby z nadwrażliwością muszą zwracać szczególną uwagę na to, co kupują. Najwięcej glutenu znajduje się w zbożach, z których wytwarza się m.in. mąkę, będąca składnikiem ciast, makaronów i pieczywa.

W jakich produktach znajduje się gluten?

Gluten znajduje się w zbożach, takich jak pszenica, żyto, jęczmień i owies, w związku z czym obecny jest w wielu produktach spożywczych. Pieczywo i makarony wytwarzane z tych zbóż, a także kasze np. manna i pęczak są źródłem glutenu. Z tego powodu powinny być eliminowane u osób, u których zdiagnozowano uczulenie na gluten. 

Produkty zbożowe zawierające gluten dostarczają też zwykle sporo błonnika, witamin z grupy B, żelaza, cynku i innych składników mineralnych, dlatego ważne jest stosowanie odpowiednich zamienników o podobnej wartości odżywczej, by uniknąć niedoborów.

Ponadto gluten może być również składnikiem innych produktów, do których dodawany jest w celach technologicznych. Gluten jest to białko znane w głównej mierze z ziaren zbóż, ale w rzeczywistości istnieje długa lista produktów z „ukrytym” glutenem. Są to m.in.:

• wędliny,
• parówki,
• pasztety,
• słodycze,
• jogurty owocowe,
• płatki śniadaniowe,
• zupy,
• sosy,
• wyroby garmażeryjne,
• konserwy,
• budynie,
• przyprawy. 

Jakie są objawy uczulenia na gluten?

Czas, po jakim u osoby uczulonej mogą pojawić się objawy po spożyciu produktu zawierającego gluten, jest zróżnicowany. Reakcja uczuleniowa może mieć charakter natychmiastowy lub opóźniony. Do najczęstszych problemów natychmiastowych zalicza się dolegliwości w obrębie skóry, układu pokarmowego i układu oddechowego. Późnym objawem jest zaostrzone atopowe zapalenie skóry. 

Zwykle u osób uczulonych na gluten występują następujące objawy:

• problemy żołądkowo-jelitowe (wzdęcia, ból brzucha, przewlekłe biegunki, zaparcia, nudności i wymioty),
• owrzodzenie jamy ustnej, 
• wysypka,
• pokrzywka,
•  świąd skóry,
• atopowe zapalenie skóry,
• obrzęk naczynioruchowy,
• drażliwość, 
• przewlekłe zmęczenie, 
• katar,
• wstrząs anafilaktyczny.

Uczulenia na gluten, jak każdej alergii nie można bagatelizować — trzeba jak najszybciej skorzystać z pomocy specjalisty.

Sprawdź konsultację >> Alergolog

Jak rozpoznać uczulenie na gluten u dzieci?

Problem z alergią na gluten dotyczy nie tylko osób dorosłych. Nadwrażliwość może wystąpić również u dzieci, a nawet niemowląt, u których niepożądane objawy mogą wystąpić w momencie rozszerzania diety.

U dzieci i niemowląt alergia powoduje pojawienie się przede wszystkim zmian skórnych, takich jak:

•        pokrzywka,
•        atopowe zapalenie skóry,
•        wysypka.

Dolegliwości ze strony układu oddechowego i pokarmowego występują natomiast znacznie rzadziej. Zdarzają się też wymioty, biegunka oraz ból brzucha.

Sprawdź badanie >> Alergia pokarmowa junior

Czym różni się alergia na gluten od nietolerancji glutenu?

Warto pamiętać, że problemy z tolerancją glutenu nie zawsze muszą oznaczać alergię.

Wśród chorób glutenozależnych wymienia się:

• celiakię – trwałą nietolerancję glutenu,
• nieceliakalną nadwrażliwość na gluten,
• alergię.

Podobnie jak w przypadku wszystkich alergii pokarmowych należy różnicować je z innymi schorzeniami m.in. z nietolerancją. W przypadku alergii, w jej patomechanizm zaangażowany jest układ immunologiczny. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten nazywana również nietolerancją glutenu, diagnozowana jest u pacjentów, u których nie stwierdzono celiakii ani alergii, natomiast po wykluczeniu glutenu z diety, ustępują u nich niepożądane objawy.

Różnice między jednostkami chorobowymi, jakimi są alergia na gluten i nietolerancja często różnią się też objawami. W przypadku alergii niepożądane dolegliwości po ekspozycji na gluten zwykle pojawiają się szybciej niż przy nietolerancji. 

Uczulenie na gluten — diagnoza

U osób z podejrzeniem alergii zaleca się czasowe stosowanie diety bezglutenowej, a następnie zgodnie z zaleceniami lekarza, przeprowadzenie próby prowokacji glutenem. Jeżeli po ekspozycji na gluten wystąpią niepożądane objawy, oznacza to, że pacjent ma alergię na gluten.

Jakie badania na uczulenie na gluten?

Lekarz może zdecydować o konieczności wykonania badania w kierunku przeciwciał w klasie IgE, które obecne są we krwi lub zlecić przeprowadzenie testów skórnych, w kierunku alergii na gluten i pszenicę.

Leczenie alergii na gluten

Najważniejszym elementem leczenia alergii na gluten jest stosowanie diety eliminacyjnej. Wymaga ona od chorego dużego zaangażowania, jednak prawidłowo przestrzegana, przyczynia się do znacznej poprawy jakości życia oraz ustąpienia uciążliwych dolegliwości.

Dieta bezglutenowa — co jeść?

Osoby z alergią na gluten muszą przykładać wiele uwagi do tego, jaką żywność spożywają. Do produktów naturalnie bezglutenowych zalicza się m.in.:

• kukurydzę,
• ryż,
• proso,
• ziemniaki,
• sorgo,
• tapiokę,
• grykę,
• soję,
• soczewicę,
• amarantus,
• fasolę,
• warzywa i owoce,
• tłuszcze,
• nabiał (np. mleko, jogurt naturalny, kefir, maślanka),
• jaja,
• świeże i nieprzetworzone ryby i mięso.  

Z uwagi na to, że gluten jest często dodawany do wielu produktów w celach technologicznych, niezbędne jest dokładne analizowanie składu wybieranych artykułów spożywczych. W odpowiedzi na specjalne potrzeby osób uczulonych na gluten, na rynku dostępna jest szeroka gama produktów bezglutenowych, które można bezpiecznie włączyć do swojej diety.

Produkty gluten free

Alergie pokarmowe i nietolerancje od pewnego czasu nie są już niczym zaskakującym. Na sklepowych półkach z łatwością można znaleźć produkty pozbawione pewnych składników pokarmowych, których spożycie może dla części osób wiązać się z uciążliwymi objawami. Część z nich jest wynikiem alergii na dany pokarm, a część nietolerancji – w obu grupach przyczyną objawów może być spożycie glutenu.

Osoby, które muszą przestrzegać ścisłej diety bezglutenowej, powinny szukać na etykietach produktów licencjonowanego symbolu przekreślonego zielonego kłosa. Gwarantuje on, że produkt jest bezglutenowy (czyli zawiera poniżej 20 miligramów glutenu na kilogram).

Czy dieta bezglutenowa jest dla każdego?

Osoby, u których stwierdzone zostały problemy z nietolerancją glutenu, bez względu na to czy ich przyczyną jest uczulenie, celiakia czy żadna z nich, muszą mieć świadomość, że tylko zastosowanie odpowiedniej i zbilansowanej diety pozwoli na zmniejszenie występujących objawów niepożądanych oraz dolegliwości dodatkowych.

W związku z tym niezaprzeczalny jest fakt, że u osób, u których zdiagnozowano problem z przyswajaniem glutenu, należy zastosować odpowiednią dietę. Oczywiście skonsultowaną z lekarzem prowadzącym bądź dietetykiem. 

Nie ma przesłanek do tego, aby twierdzić, że dieta bezglutenowa doskonale sprawdzi się jako sposób odżywiania również u osób zdrowych. Gdy decydujemy się na rozpoczęcie diety bezglutenowej, musimy zachować szczególną ostrożność, ponieważ nieumiejętny dobór składników odżywczych może doprowadzić do anemii, niedoborów żywieniowych czy nawet przybierania na wadze.