Nadciśnienie tętnicze (NT) – przyczyny, objawy, leczenie

Według danych WHO najczęstszą przyczyną zgonów na świecie jest nadciśnienie tętnicze. W Polsce już niemal co trzeci dorosły obywatel po przekroczeniu 45. roku życia cierpi z jego powodu (27% kobiet i 28% mężczyzn). Nadciśnienie coraz częściej dotyka też ludzi młodszych, żyjących w stresie i pod presją czasu, a u około 10% kobiet w ciąży pojawia się ono z powodów zmian hormonalnych.

Spis treści:

1. Czym jest nadciśnienie?
2. Rodzaje NT
3. Przyczyny nadciśnienia
4. Objawy nadciśnienia
5. Diagnostyka
6. NT - jak leczyć?
7. Nadciśnienie w ciąży
8. Nadciśnienie - rokowanie

Czym jest nadciśnienie?

Za prawidłowe uznaje się ciśnienie, które nie przekracza 139/89 mmHg, gdzie wartość 139 to pomiar podczas skurczów serca, a 89 to ciśnienie rozkurczowe. Od tej normy mogą zdarzyć się chwilowe odchylenia, ale regularnie osiągane wyższe wartości wskazują na rozwój nadciśnienia i powinny nas skłonić do konsultacji z kardiologiem.

Rodzaje nadciśnienia tętniczego

Wyróżnia się trzy stopnie nadciśnienia tętniczego:

• I stopień – ciśnienie skurczowe 140–159 mmHg, rozkurczowe 90–99 mmHg;
• II stopień – ciśnienie skurczowe 160–179 mmHg, rozkurczowe 100–109 mmHg;
• III stopień – ciśnienie skurczowe powyżej 180 mmHg, rozkurczowe powyżej 110 mmHg.

Indywidualne normy dotyczą osób z przewlekłą chorobą nerek. Tacy pacjenci powinni uważać, by ciśnienie skurczowe nie przekroczyło 130 mmHg, a rozkurczowe – 80 mmHg.

Przyczyny nadciśnienia

Na powstanie tej choroby ma wpływ kilka różnych czynników, a ryzyko jej wystąpienia wzrasta wraz z wiekiem. U większości chorych nadciśnienie pojawia się samoistnie, czasem ma ono podłoże genetyczne.

W poszukiwaniu przyczyn nadciśnienia jako problemu globalnego nie bez znaczenia jest fakt, że częstość występowania NT jest mocno zróżnicowana, a najwyższą częstotliwość zachorowań odnotowuje się w krajach silnie uprzemysłowionych. W regionach nieuprzemysłowionych problem nadciśnienia tętniczego nie występuje, a więc wolne od choroby są ludy, takie jak: Eskimosi, plemiona koczownicze Kenii, Indianie południowoamerykańscy, Pigmeje z Konga oraz plemiona Malezji i Polinezji. Jeśli jednak przedstawiciel którejś z powyższych grup przeprowadza się w rejony uprzemysłowione, przyjmuje nowy styl życia oraz nawyki żywieniowe, nadciśnienie rozwija się u niego szybciej niż u ludności miejscowej.

Natomiast w krajach wysoko rozwiniętych nadciśnienie tętnicze najpowszechniejszy problem stanowi w środowiskach robotniczych. Dodatkowo, jego częstotliwość jest wyraźnie wyższa wśród osób zamieszkujących licznie niewielkie metraże pomieszczeń. Powyższe dane nie budzą zdziwienia ze względu na fakt udowodnionego udziału stanu częstego napięcia psychicznego w rozwoju NT.

Patogeneza nadciśnienia tętniczego jest złożona, przyczyn choroby należy się dopatrywać w:

• ekspozycji na czynniki związane z presją społeczną – alkoholizm, niepewność, stres, bezrobocie itp;
• niehigienicznym trybie życia – brak aktywności fizycznej, dieta prowadząca do otyłości oraz nadmiaru sodu w organizmie, uzależnienia od różnych substancji psychoaktywnych;
• przynależności do typu osobowości podatniejszego na silne reakcje w sytuacjach stresowych. Badania dowodzą, że osobowości ze skłonnością do rywalizacji, często przejawiające wrogość wobec innych są bardziej narażone na nadciśnienie tętnicze, niż ludzie nie cechujący się tymi skłonnościami. Układy nerwowe tych typów odmiennie reagują na wystąpienie sytuacji stresowej, ponadto występują różnice w wysokości progu pobudliwości. Im jest on niższy, tym więcej sytuacji odbieranych jest przez człowieka jako stres, a jedną z reakcji jest wzrost ciśnienia tętniczego;
• schorzeniach powodujących wzrost ciśnienia: choroby tarczycy, przytarczyc i nadnerczy, a także naczyń krwionośnych i nerek. 

Istnieją czynniki, których występowanie znacząco zwiększa ryzyko zachorowania na nadciśnienie tętnicze. Niektóre z nich podlegają naszemu wpływowi, możemy je więc wyeliminować lub przynajmniej ograniczyć, by nie dopuścić do powstania choroby.

 
Objawy nadciśnienia 

Najczęstsze symptomy tej przypadłości to tępy ból głowy (lub jej zawroty), zwiększona męczliwość, nerwowość, kołatanie serca, duszności i problemy ze wzrokiem. Brak wyraźnie charakterystycznych objawów znacząco utrudnia szybkie rozpoznanie nadciśnienia tętniczego.

Niezwykle ważne jest więc regularne dokonywanie pomiarów ciśnieniomierzem – to pierwszy krok do wykrycia tej choroby. Na uwagę zasługuje fakt że około 40% Polaków nie zna wartości swojego ciśnienia, co oznacza, że bez większych dolegliwości albo kompleksowej diagnostyki wiele osób może nawet nie zdawać sobie sprawy z tego, że cierpi na nadciśnienie. To dlatego o tej chorobie cywilizacyjnej mówi się jako o „cichym zabójcy”.

Diagnostyka

Podstawą rozpoznania jest prawidłowo, dwukrotnie wykonany pośredni gabinetowy pomiar ciśnienia tętniczego (przy czym dwa pomiary powinny być wykonane podczas dwóch różnych wizyt) wskazujący wartości powyżej 140/90 mmHg. U chorych z ciśnieniem powyżej 180/110 mmHg można rozpoznać nadciśnienie już po jednej wizycie, jeśli wykluczy się czynniki mogące wpłynąć na chwilowo wysokie wartości (ból, lęk, alkohol).

Po rozpoznaniu nadciśnienia tętniczego należy pacjenta poddać całościowej ocenie klinicznej, obejmującej wywiad, badanie przedmiotowe oraz wybrane testy dodatkowe. Celem tej dalszej diagnostyki jest ustalenie:

• przyczyn nadciśnienia,
• wskazań dalszych badań diagnostycznych,
• występowania powikłań i stopnia zaawansowania,
• współistnienia cukrzycy i innych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego.

NT - jak leczyć?

Celem leczenia jest przede wszystkim uzyskanie obniżenia ciśnienia tętniczego do wartości prawidłowych lub możliwie najbardziej do nich zbliżonych. U pacjentów z 3. i 2. stopniem NT, ze względu na ryzyko sercowo- naczyniowe, wdraża się leczenie farmakologiczne. Nie zwalnia to jednak ani pacjenta, ani lekarza, z konieczności prowadzenia terapii polegającej na eliminacji czynników wywołujących nadciśnienie, czyli leczenia otyłości, zwiększenia aktywności fizycznej, ograniczenia soli w diecie, zaprzestanie palenia, ograniczenie alkoholu itp.

U  chorych z nieznacznie podwyższonym ciśnieniem często nie ma potrzeby wdrażania leczenia farmakologicznego, a do osiągnięcia zadowalających wartości ciśnienia tętniczego wystarczy sama zmiana stylu życia. Doskonałe rezultaty w niefarmakologicznym leczeniu NT przynosi wdrożenie regularnej aktywności fizycznej. Systematyczne ćwiczenia potrafią obniżyć ciśnienie nawet o 11 mmHg. Pacjentom z nadciśnieniem zaleca się 30 minut umiarkowanego, dynamicznego wysiłku 5-7 razy w tygodniu (bieganie, marsz, jazda na rowerze, pływanie).

W leczeniu farmakologicznym odpowiednie preparaty są dobierane do stadium schorzenia oraz stanu pacjenta: jego indywidualnej tolerancji i reakcji organizmu na leki, a także obecności chorób współistniejących. Istnieje wiele grup leków, z których lekarz dobiera odpowiednie do obrazu klinicznego choroby i do pacjenta, między innymi:

• leki moczopędne tiazydowe/tiazydopodobne (np. indiapamid, chortalidon)
• leki blokujące receptory β-adrenergiczne (np. atenolol, nebiwolol, bisoprolol)
• antagoniści wapnia (np. amlodipina, lerkanidipina, lacidipina)

leki blokujące układ renina–angiotensyna: inhibitory konwertazy angiotensyny i leki blokujące receptor AT1 (sartany) – np. zofenopril, ramipril.

Nadciśnienie w ciąży

Coraz więcej kobiet spodziewających się dziecka boryka się z nadciśnieniem tętniczym wywołanym zmianami hormonalnymi, ale także nadwagą i ciążą mnogą. Nadciśnienie w ciąży może prowadzić do wystąpienia rzucawek, preeklampsji (stanu przedrzucawkowego) lub ciężkiego powikłania tych dwóch stanów, czyli zespołu HELLP.

Ciąża powikłana nadciśnieniem zawsze niesie ze sobą duże ryzyko, a pacjentka powinna być pod stałą regularną kontrolą lekarza. U kobiet, które nie wykonują badań kontrolnych i nie są leczone, nie sposób ani wcześnie rozpoznać ryzyka wystąpienia powikłań, ani im zapobiec.

Naciśnienie - rokowanie

Nieleczone nadciśnienie prowadzi do szeregu patologicznych zmian w układzie krążenia. Może doprowadzić do przebudowy struktury naczyń krwionośnych, czego efektem będą zmiany miażdżycowe. Efektem długotrwałego nadciśnienia tętniczego może być też przerost mięśnia lewej komory serca, co w konsekwencji prowadzi do jego niewydolności. NT może przyczynić się do zawału mięśnia sercowego, niewydolności nerek, retinopatii nadciśnieniowej i udaru mózgu. Poniższa tabela przedstawia ryzyko wystąpienia niebezpiecznych incydentów sercowo-naczyniowych w zależności od wysokości ciśnienia oraz od stadium zaawansowania nadciśnienia tętniczego. Ryzyko „bardzo wysokie” oznacza, że prawdopodobieństwo wystąpienia incydentu (np. zawału) wynosi ponad 30%, podczas gdy to samo ryzyko przy wysokim prawidłowym ciśnieniu i braku czynników ryzyka wynosi mniej niż 15%.

Eliminacja szkodliwych nawyków potrafi skutecznie wyleczyć NT 1 stopnia. W każdym stopniu zaawansowania choroby efekty terapii uzależnione są zarówno od reakcji organizmu na farmakoterapię, występujących powikłań oraz od dyscypliny pacjenta, niezbędnej do zaprzestania zachowań powodujących rozwój choroby.

Dowiedz się więcej:

"Essential hypertension"
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0140673603133028

"Diabetes and hypertension"
https://www.nature.com/articles/ncpendmet0638

"Pulmonary Hypertension"
https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/193400