Płodność u mężczyzn – co na nią wpływa i jak ją poprawić?

Spożywanie niskiej jakości, wysokoprzetworzonej żywności, pochodzącej z niewłaściwie prowadzonych upraw i hodowli przyczynia się do powstania niedoborów składników odżywczych, witamin oraz mikro- i makroelementów, jak magnez, jod, fluor, cynk czy selen. Te dwa ostatnie zwane „minerałami płodności” mają duży udział w prawidłowym funkcjonowaniu układu rozrodczego, nie tylko u kobiet, ale również u mężczyzn.

Spis treści:

1. Czym jest selen i jak wpływa na płodność?
2. Przyczyny męskiej niepłodności
3. Jak selen wpływa na płodność?
4. Dieta a płodność. Gdzie szukać selenu?
5. Niedobór i nadmiar selenu
6. Na co warto zwrócić uwagę stosując selen

Czym jest selen i jak wpływa na płodność?

Selen należy do grupy mikroelementów, co oznacza, że musimy go dostarczać do organizmu w niewielkich ilościach. Jest jednak niezbędny w przebiegu wielu procesów metabolicznych w komórkach naszego ciała. Bierze udział w detoksykacji organizmu tworząc nieaktywne kompleksy z metalami ciężkimi takimi jak kadm, ołów i rtęć oraz aflatoksynami. Odgrywa znaczącą rolę w biosyntezie kwasów tłuszczowych, steroidów i rybozy, niezbędnej do syntezy DNA i RNA. Ma wpływ na rozrodczość, różnicowanie komórek i tkanek oraz aktywność układu odpornościowego. Pobudza układ immunologiczny do produkcji przeciwciał i zwiększa aktywność komórek odpornościowych. Chroni serce i naczynia krwionośne przed zmianami patologicznymi. Reguluje poziom mediatorów stanu zapalnego w astmie. Białka zawierające selen stabilizują błony komórkowe. Również w połączeniu z białkami bierze udział w ważnych procesach fizjologicznych. Selen pełni funkcję przeciwutleniacza, właśnie dlatego, że wchodzi w skład enzymów oksydoredukcyjnych.

Co chroni przed wolnymi rodnikami?

Peroksydaza glutationowa jest częścią układu antyoksydacyjnego, chroniącego komórki przed wolnymi rodnikami. Zawiera w swoim centrum aktywnym selen w postaci selenocysteiny – aminokwasu cysteiny, w którym atom siarki zamieniony jest na atom selenu. Aktywność peroksydazy glutationowej zmniejsza się wraz z wiekiem. Skuteczność jej działania mogą również ograniczać niedobór zredukowanego glutationu i przewlekły deficyt selenu w organizmie.

Przyczyny męskiej niepłodności

Co wpływa na płodność u mężczyzn? Jedną z głównych przyczyn męskiej niepłodności są uszkodzenia plemników i ich materiału genetycznego, spowodowane przez stres oksydacyjny. Przyczynia się do tego zbyt duży poziom reaktywnych form tlenu wytwarzanych przez leukocyty i nieprawidłowo zbudowane męskie komórki rozrodcze. Nadmiar nadtlenku wodoru powoduje uszkodzenie DNA, rozszczelnienie błon komórkowych i śmierć komórkową plemników.

Stres oksydacyjny zaburza ruchliwość plemników, zmniejsza ich liczbę, pogarsza parametry morfologiczne i obniża ich aktywność. Narządy rozrodcze są szczególnie wrażliwe na działanie reaktywnych form tlenu, które m.in. uszkadzają jądra. Zmniejszają także syntezę testosteronu, co obniża popęd seksualny u mężczyzn.  Nic więc dziwnego, że naukowcy wciąż poszukują skutecznych antyoksydantów przeciwdziałających uszkodzeniom spowodowanym przez nadmierną ilość wolnych rodników. Jak dotąd bezsprzecznie skuteczną bronią w walce reaktywnymi formami tlenu (RFT) okazały się być: selen, L-karnityna, witamina C, witamina E, cynk.

Jak selen wpływa na płodność?

Selen w monoterapii nie wydaje się być tak skuteczny jak w połączeniu z innymi antyoksydantami.

• selen wraz z N-acetylocysteiną (NAC) poprawia ruchliwość, morfologię i liczbę plemników, wpływa na gospodarkę hormonalną przez zwiększenie wydzielania testosteronu oraz obniżenie poziomu hormonów niesprzyjających płodności męskiej;
• połączenie selenu z witaminą E wpływa na poprawę jakości nasienia uszkodzonego przez stres oksydoredukcyjny, poprawia morfologię, ruchliwość i żywotność plemników;
• znaczną poprawę ruchliwości plemników uzyskuje się przy podawaniu odpowiednich dawek cynku i selenu. Selen, cynk oraz witaminy C i E chronią DNA plemników przed uszkodzeniami wywołanymi przez wolne rodniki;
•  w połączeniu z witaminą E i koenzymem Q10 selen zmniejsza astenozoospermię, zwiększając ruchliwość plemników;
• selen i koenzym Q10 poprawiają parametry płodności w przypadku mężczyzn z teratozoospermią, przez pozytywny wpływ na jakość męskich komórek rozrodczych;
• wraz z koenzymem Q10, witaminami C i E oraz N-acetylocysteiną selen zmniejsza objawy idiopatycznej oligoastenoteratozoospermii, zwiększając zarówno ilość plemników, ich ruchliwość i jakość.

Selen wpływa również na płodność kobiet i rozwój organizmu potomstwa. Prawidłowy poziom selenu zmniejsza ryzyko poronień i porodów przedwczesnych oraz zapobiega niskiej masie urodzeniowej u potomstwa.

Dieta a płodność. Gdzie szukać selenu?

Selen jest magazynowany w wątrobie, nerkach, włosach i paznokciach. Mniej więcej połowa zasobów selenu w organizmie mężczyzny znajduje się w jądrach i przewodach nasiennych oraz w spermie. Znaczne ilości selenu są usuwane podczas ejakulacji, stąd u mężczyzn aktywnych seksualnie zwiększa się zapotrzebowanie na selen.

Biodostępność selenu wzrasta, gdy dieta jest bogata w białko (zwłaszcza metioninę), witaminy A, C i E i inne antyoksydanty, spada natomiast w obecności metali ciężkich.

Do głównych źródeł selenu w diecie zaliczamy:

• drób i podroby (zwłaszcza wątroba i nerki),
• ryby i owoce morza (szczególnie skorupiaki),
• orzechy (głównie brazylijskie),
• pestki dyni,
• suche nasiona roślin strączkowych,
• ziarna pszenicy, owsa, jęczmienia, kukurydzy,
• brązowy ryż,
• drożdże,
• jaja,
• pomidory,
• szparagi,
• brokuły,
• kapusta,
• czosnek,
• cebula,
• grzyby,
• wody mineralne.

Niedobory i nadmiar selenu

Zarówno niedobór jak i nadmiar selenu w organizmie sprzyjają rozwojowi zmian nowotworowych i negatywnie wpływają na płodność kobiet i mężczyzn.

Jakie są przyczyny deficytu selenu?

Poziom selenu w pokarmach jest związany z jego stężeniem w wodzie i glebie. Środowisko poddane nadmiernej eksploatacji znacznie ubożeje w pierwiastki śladowe, co przekłada się na ich niedobory w organizmie. Ponadto współwystępowanie metali ciężkich tworzących silne kompleksy z selenem również zmniejsza biodostępność tego pierwiastka. Na niedobór selenu mają również wpływ zaburzenia wchłaniania, niedożywienie, nieprawidłowo skomponowana dieta, alkoholizm i ekspozycja na dym tytoniowy.

Skutki niedoboru selenu

Niedobór selenu w diecie:

• zwiększa ryzyko nowotworów,
• hamuje reakcje układu odpornościowego (zwłaszcza odpowiedź humoralną i komórkową),
• przyczynia się do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych,
• zaburza funkcjonowanie tarczycy,
• sprzyja zaburzeniom nastroju,
• zmniejsza aktywność enzymów wątrobowych i nasila toksyczne działanie metali ciężkich (zawartych m.in. w dymie tytoniowym),
• prowadzi do niepłodności i powikłań rozrodczych.

Według norm żywienia dla populacji Polski przedstawionych w 2020 r. zapotrzebowanie na selen podane w mikrogramach na dobę w różnych grupach wiekowych przedstawia się następująco:

EAR to poziom średniego zapotrzebowania, natomiast RDA to poziom zalecanego spożycia stosowane w normach dla populacji Polski.

Stężenie selenu w surowicy krwi u osób dorosłych powinno wynosić 80-120 mcg/l, a w pełnej krwi 100-140 mcg/l.

Czym grozi nadmiar selenu?

Należy pamiętać, że selen jest nam potrzebny w bardzo niewielkich ilościach. Różnica między zalecanym spożyciem, a dawkami toksycznymi selenu nie jest duża, stąd łatwo go przedawkować. Nadmiar selenu określamy mianem selenozy. Występuje na skutek długotrwałego przyjmowania selenu w dawkach przekraczających 400 mcg na dobę.  Objawami ostrego zatrucia selenem są:

• zmęczenie,
• nudności i wymioty,
• bóle brzucha i biegunki,
• wyczuwalny zapach czosnku w oddechu,
• przebarwienie płytek paznokci,
• obrzęk płuc.

W przypadku przewlekłego nadmiaru selenu możemy zaobserwować:

• kruchość, łamliwość i brak paznokci,
• wzmożone wypadanie włosów,
• polineuropatie obwodowe (uszkodzenia wielu nerwów, zarówno czuciowych jak i ruchowych),
• rozwój cukrzycy,
• marskość wątroby.

Nie ma swoistego antidotum na zatrucia selenem, można jedynie zastosować płukanie żołądka, wzmożoną diurezę, a w ekstremalnych przypadkach dializę. W warunkach fizjologicznych selen jest wydalany z moczem, z kałem, z potem i przez płuca z wydychanym powietrzem. Jego wydalanie następuje trójfazowo, a końcowy okres półtrwania waha się między 65 a 116 dni.

Na co warto zwrócić uwagę stosując selen

Przed rozpoczęciem suplementacji preparatami zawierającymi selen warto skonsultować się z lekarzem i oznaczyć jego poziom w organizmie. W przypadku zaburzeń funkcjonowania tarczycy bardzo ważne jest, aby najpierw wyrównać poziom jodu, który bierze udział w tworzeniu hormonów tarczycy. Selen natomiast wchodzi w skład reduktazy tioredoksynowej i 5-dejodynazy. Enzymy te w przekształcają tetrajodotyroninę (T4) do trójjodotyroniny (T3) – aktywnej formy hormonu tarczycy. Jego suplementacja mimo niedoborów jodu może doprowadzić do zaburzenia stosunku T3/T4.

Dowiedz się więcej:

„Fertility and diet: Is there a connection?”

https://www.health.harvard.edu/blog/fertility-and-diet-is-there-a-connection-2018053113949

„Male Infertility”

https://www.health.harvard.edu/a_to_z/male-infertility-a-to-z

„Male Reproductive Disorders and Fertility Trends: Influences of Environment and Genetic Susceptibility”

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4698396/