Czerniak - przyczyny, objawy i leczenie czerniaka

Czerniak jest chorobą nowotworową, która atakuje komórki barwnikowe skóry - melanocyty. Prowadzone badania dowodzą, że w ostatnich latach zachorowalność na nowotwory skóry stale wzrasta. Wśród licznych nowotworów skóry czerniak jest tym, który wywołuje zmiany w obrębie komórek barwnikowych. Mimo że choroba obserwowana jest głównie na skórze, to proces chorobowy dotyczyć może również błon śluzowych czy np. gałki ocznej.

Spis treści:

1. Czerniak przyczyny
2. Czerniak objawy
3. Jak rozpoznać czerniaka
4. Czerniak obserwacja
5. Czerniak rodzaje
6. Czerniak - złośliwy nowotwór skóry
7. Kiedy czerniak jest niebezpieczny?
8. Czerniak leczenie
9. Leczenie czerniaka złośliwego

Czerniak przyczyny

Czerniak przyczyny może mieć różne. Wymienia się czynniki genetyczne oraz czynniki środowiskowe. Szacuje się, że aż 10% przypadków zachorowań dotyczy osób obciążonych genetycznie. Dlatego też zaleca się, aby najbliżsi krewni (dotyczy osób w I stopniu pokrewieństwa) chorego poddani zostali konsultacji i kontroli dermatologicznej.

Duże znaczenie mają również czynniki środowiskowe, wśród których wyróżnia się przede wszystkim intensywne korzystanie z kąpieli słonecznych oraz związane z nimi poparzenia skóry.

Przyczyną czerniaka mogą być również zmiany melanocytowe. Zazwyczaj występują one na skórze w postaci znamion o charakterze łagodnym. Mogą być wrodzone, albo nabyte. Jednak ocena zmiany czy jest ona jedynie niegroźnym znamieniem czy nowotworem odbywa się w oparciu o dodatkowe badania diagnostyczne.

W grupie ryzyka rozwoju tej choroby są praktycznie wszyscy, codziennie narażeni jesteśmy na promieniowanie słoneczne, które jest bardzo istotnym czynnikiem rozwoju czerniaka.

Czerniak objawy

Czerniak objawy daje takie, jak zmiany skórne rozwinięte na nowo, bądź takie, które rozwinęły się na podłożu istniejącego wcześniej znamienia barwnikowego. Często obserwuje się, że w okolicach tych zmian tworzą się zgrubienia, zmienia się dotychczasowa powierzchnia, kolor oraz zmiany w obrębie brzegów znamienia, ale zaniepokoić powinno także nagłe swędzenie albo pojawiające się krwawienie czy wydzielina podbarwiona krwią.

Niepokojącym objawem czerniaka powinien być również fakt wystąpienia odczynu zapalnego związanego ze znamieniem. Jednym z objawów, na który należy zwrócić uwagę są znamiona o zabarwieniu niebieskim i błękitnym. Wystąpienie tego typu przebarwień powinno zakończyć się jak najszybszą konsultacją z lekarzem.

Duże znaczenie dla wczesnego rozpoznania czerniaka ma obserwacja, prowadzona indywidualnie przez każdego pacjenta. Jeśli na skórze od zawsze występowały zmiany barwnikowe, to zaniepokoić powinien fakt pojawienia się:

• nagłego swędzenia, 
• krwawienia, 
• powiększanie się zmiany, 
• zmian w strukturze znamienia. 

Na szczególną uwagę zasługuje również fakt wystąpienia nierównomiernego przebarwienia, w którym występują różnego rodzaju odcienie brązu oraz różu. Powinno się również zwrócić uwagę także na nowopojawiajace się zmiany.

Jak rozpoznać czerniaka?

Aby rozpoznać czerniaka naeży wykonać diagnostykę, która jest bardzo obszerna. U podstaw leży oczywiście wywiad medyczny, przeprowadzany podczas pierwszej wizyty. Informacje, jakie pozyskiwane są od pacjenta dotyczą przede wszystkim informacje na temat stanu skóry, ze szczególnym uwzględnieniem zmian dotyczących występujących na skórze znamion albo pojawieniu się nowych.

Dla lekarza prowadzącego bardzo ważne są także informacje związane z czynnikami, które wskazywane są jako zwiększające ryzyko zachorowalności na czerniaka. W tej grupie wskazuje się zazwyczaj oparzenia słoneczne czy korzystanie z solariów. Duże znaczenie informacyjne dla lekarza ma również fakt, czy w rodzinie pacjenta występowały przypadki zachorowań na czerniaka skóry.

Szczegółowy wywiad jest podstawą dla prowadzenia dalszych czynności. Najistotniejszym elementem w diagnostyce jest badanie skóry, jakie wykonuje lekarz dermatolog podczas wizyty. Zaleca się, aby obligatoryjnie wykonywana była dermoskopia, lub opcjonalnie wideodermoskopia.

Dermatoskopia

Dermoskopia jest badaniem, w którym lekarz dermatolog wykorzystuje dermatoskop. Jest to narzędzie, łączące w sobie lupę powiększającą 10 lub 20 krotnie badany fragment, wyposażoną w wystandaryzowane źródło światła. W takich warunkach lekarz może wstępnie ocenić występujące na skórze zmiany.

Wideodermatoskopia

Wideodermoskopia to badanie, w którym obok techniki używanej w badaniu dermoskopowym wykorzystuje się wizualizację na monitorze komputera. Dzięki temu lekarz może zapisać wyświetlony obraz w pamięci urządzenia, co może być przydatne dla celów porównawczych w późniejszym etapie leczenia. W praktyce wykorzystuje się kilka metod dermoskopowych w diagnostyce czerniaka.

Lekarz na podstawie wyglądu zmiany oceni czy są podstawy by ją usunąć wraz z marginesem zdrowej skóry, a materiał z zabiegu przekazać do badania histopatologicznego. Specjalista zwróci uwagę na charakterystyczne cechy znamienia, a w szczególności:

• Kolor – niejednolite zabarwienie, ciemniejsze i jaśniejsze fragmenty, bądź obszary zaróżowione i zaczerwienione są nieprawidłowością;
• Poszarpane brzegi – znamiona o gładkich brzegach rzadziej stanowią niebezpieczeństwo dla zdrowia;
• Asymetryczny kształt;
• Wielkość powyżej 5 mm – mniejsze zmiany, zwykle nie są powodem do niepokoju, jeśli jednak dynamicznie rosną lub wykazują inne nieprawidłowości należy zgłosić to lekarzowi;
• Krwawienie, owrzodzenie, obecność wydzieliny.

Diagnostyka potwierdzająca bądź wykluczająca chorobę nowotworową skóry, jaką jest czerniak możliwa jest w oparciu o badanie histopatologiczne, które wykonywane jest po usunięciu całej zmiany.

Czerniak rodzaje

Zmiany skórne, diagnozowane jako czerniak nie w każdym przypadku wyglądają w taki sam sposób. Dlatego też w wyróżnia się kilka rodzajów czerniaków, określających różne podtypy kliniczne choroby.

Wskazuje się, że wśród najczęściej występujących rodzajów czerniaka, który obejmuje aż 60-70% wszystkich przypadków choroby, znajduje się czerniak szerzący się powierzchownie. U podstaw tej grupy czerniaków leżą najczęściej zmiany barwnikowe, o charakterze dysplastycznym.

Czerniak guzkowy - plama soczewicowata oraz czerniak akralny

Innym rodzajem jest czerniak guzkowy. Jest on wskazywany jako najcięższa postać choroby, która dotyka 10-30% pacjentów. Grupa ta obejmuje z kolei dwa podtypy kliniczne. Pierwszym z nich jest plama soczewicowata, która jest postacią złośliwą. Występuje rzadko, ponieważ cierpi na nią jedynie od 5 do 15% chorych. Najczęściej dotyczy osób w wieku podeszłym, przede wszystkim w obrębie szyi albo twarzy. Wskazuje się, że przyczyną wystąpienia plamy soczewicowate jest długie oraz wieloletnie narażanie skóry na promieniowanie słoneczne. Drugim podtypem jest czerniak akralny, który obserwowany jest na wewnętrznej części skóry rąk i stóp.

Czerniak bezbarwnikowy

W obrębie choroby wyodrębnia się także czerniaka bezbarwnikowego. Dotyczy on zaledwie 2% osób chorych. Jest to charakterystyczny rodzaj zmian skórnych, w których obserwuje się brak występowania barwnika. W tym przypadku również objawy są dość swoiste, a niepokój powinna wzbudzić mało charakterystyczna, ale powiększająca się grudka o zabarwieniu różowoczerwonym.

Uwagę należy zwrócić również na tzw. znamię Spitz, które jest odmianą młodzieńczą czerniaka. Jest ono bardzo charakterystyczne, najczęściej wskazuje się, że jest ono aktywnym znamieniem komórkowym, zazwyczaj pojedynczym i występuje u osób młodych. Powierzchnia znamienia jest bardzo dobrze odgraniczona od otoczenia i gładkie, o barwie czerwonej lub sinawej. Najczęściej występuje ono w obrębie twarzy. Obserwacja zmiany nie wykazuje występowania odczynu zapalnego. Znamiona Spitz rzadko ulegają zezłośliwieniu, mimo tego zaleca się ich usunięcie jeszcze przed okresem pokwitania.

Czerniak - złośliwy nowotwór skóry

Czerniak jest jednym ze złośliwych nowotworów skóry. Badaniem, które potwierdza bądź wyklucza diagnozę jest biopsja. Pozwala ona na potwierdzenie postawionej w oparciu o badanie mikroskopowe diagnozy. Wyniki przeprowadzonej biopsji dostarczają informacji na temat czynników, mających istotny wpływ na rokowanie leczenia pacjenta. Informacje te pozwalają na określenie dalszego postępowania w procesie leczenia.

Badanie pod kątem złośliwości usuniętych zmian wykonuje się w oparciu o badanie makro i mikroskopowe. Wśród czynników, które mają istotne znaczenie dla oceny rokowań zdrowotnych pacjenta duże znaczenie mają pierwotne ogniska choroby. Jeżeli w zaawansowaniu choroby nie występują przerzuty, wówczas ocenie podlega zmiana grubości (wg skali Breslowa) oraz obecność owrzodzeń, obserwowanych w obrębie ogniska pierwotnego.

W związku  z tym, że czerniak kwalifikowany jest do nowotworów złośliwych, u niektórych chorych obserwuje się przerzuty do innych organów. Dlatego w diagnostyce oraz leczeniu sprawdzane są też okoliczne węzły chłonne.

Kiedy czerniak jest niebezpieczny?

Przerzuty występują zawsze, gdy proces choroby nowotworowej jest mocno zaawansowany i komórki rakowe uszkadzają kolejne narządy wewnętrzne człowieka. W pierwszej kolejności wskazuje się na III stopień zaawansowania wówczas, gdy zdiagnozowano przerzuty w obrębie regionalnych węzłów chłonnych. Dla postępowania leczniczego czerniaka istotne jest jak duża liczba węzłów chłonnych została zaatakowana przez komórki nowotworowe.

Wskazuje się, że dużo poważniejszym stanem jest wystąpienie makroprzerzutów, czyli takich zmian, które wskazują na ogniska nowotworu w znacznie powiększonym, klinicznie wyczuwalnym węźle chłonnym. Szczególne niebezpieczeństwo i trudność w leczeniu wskazuje się u tych pacjentów, u których zdiagnozowano nacieki poza torebką węzła chłonnego.

Czerniak, jako nowotwór złośliwy może dawać także przerzuty do narządów odległych. Wówczas postępowanie choroby oraz skuteczność leczenia uzależniony jest tego, w jakich narządach zlokalizowane zostały przerzuty oraz od ogólnego stanu chorego.

Czerniak leczenie

Analizując sposoby leczenia czerniaka wskazuje się, że u podstaw leży leczenie chirurgiczne. Jest ono jednak leczeniem z wyboru, ale należy mieć świadomość, że tylko szybka diagnoza oraz radykalne działanie, czyli wycięcie całej zmiany, może decydować o skuteczności leczenia. Dlatego podstawą w diagnozie oraz wskazaniu sposobu leczenia jest biopsja wycinająca, która określa złośliwość nowotworu. Zmianę wycina się wraz z marginesem zdrowej tkanki.

W szczególnych przypadkach wykonywany jest powtórny zabieg, podczas którego docinane jest pierwotne miejsce występowania zmiany. Wykonuje się również biopsję, tzw. wartowniczego węzła chłonnego, aby ocenić poziom zaawansowania choroby. Wybór węzła wartowniczego odbywa się po uwzględnieniu lokalizacji, w jakiej znajdowała się zmiana pierwotna.

Wycięcie zmiany oraz wynik histopatologiczny pozwalają na dobór odpowiedniego leczenia. Co do zasady, jeżeli zmiana został usunięta i zachowany został prawidłowy margines, a także wykonano zabieg limfadenektomii, czyli usunięcia węzłów limfatycznych, wówczas zazwyczaj nie ma wskazań do dalszego leczenia, konieczne jest jednak pozostawanie pod ciągłą kontrolą lekarską.

Przerzuty związane z czerniakiem pojawić mogą się nawet kilka lat po zabiegu usunięcia zmiany pierwotnej. Ryzyko wystąpienia przerzutów, a także czas w jakim mogą się one pojawić zależne jest od kilku czynników, wśród których najważniejszym jest grubość zmiany pierwotnej. 

Sposoby leczenia czerniaka złośliwego

Chemioterapia oraz immunoterapia są metodami leczenia tzw. uzupełniającego. U części chorych wykorzystywana jest także radioterapia, jednak decyzja o wyborze leczenia uzupełniającego uzależniona jest od indywidualnej sytuacji oraz stanu pacjenta. Immunoterapia zyskuje znaczenie w leczeniu czerniaków, ponieważ są one nowotworami immunogennymi. Stąd w ostatnich latach duże znaczenie nabiera immunoterapia i próba wpływania na zmianę przebiegu procesu chorobowego poprzez oddziaływanie na układ odpornościowy pacjenta.

W leczeniu immunoterapią wykorzystywane są interferony, a inne metody nie mają zastosowania w przypadku pooperacyjnego leczenia czerniaka. Radioterapia stosowana jest w przypadkach, gdy występuje duże ryzyko powikłań i możliwość przerzutów. Wskazuje się na przesłanki, w oparciu o które lekarz może podjąć decyzję o włączeniu radioterapii. Są to między innymi: dermoplastyczny czerniak, przy którym margines wycięcia był dość mały, dodatni wynik dla marginesu wycięcia, wystąpienie ognisk satelitarnych czy też umiejscowienie czerniaka w okolicy głowy lub szyi.

Czerniak a pieprzyk

W ciężkiej postaci choroby, wykorzystuje się leki immunoterapii nieswoistej, wykorzystujące przeciwciała monoklonalne, których zadaniem jest wyhamowanie ogólnoustrojowych mechanizmów immunosupresji, aby aktywować limfocyty T, w celu wywołania reakcji przeciwnowotworowej.

Przy przerzutach do narządów dalszych leczenie nowotworu jest bardzo ciężkie i w wielu przypadkach nie przynosi oczekiwanych efektów. Duże znaczenie ma tu ogólny stan chorego, a także lokalizacja przerzutów. Gdy badania wskazują na zmiany chorobowe, będące zmianami wtórnymi skóry, bądź dotyczą tkanek miękkich lub węzłów chłonnych, ale także w przypadku gdy zdiagnozowano wystąpienie izolowanych przerzutów do narządów miąższowych, wówczas rozważyć należy wycięcie chorobowo zmienionych miejsc. Nie zawsze jest to możliwe.

Szczególnym przypadkiem jest stan pacjenta, w którym stwierdza się wystąpienia zmian w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Lokalizacja, a także liczba stwierdzonych zmian są decydującymi czynnikami, dotyczącymi wyboru leczenia (interwencji chirurgicznej, napromieniowania ośrodkowego układu nerwowego. Działanie to ma na celu opóźnić zaburzeń ze strony układu nerwowego pacjenta. Radioterapia wykorzystywana jest również jako metoda leczenia paliatywnego, gdy u chorego doszło do licznych przerzutów, obejmujących także tkanki miękkie oraz kości.

Dowiedz się więcej:

"Czerniaki skóry — zasady postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w 2016 roku"
https://journals.viamedica.pl/nowotwory_journal_of_oncology/article/view/NJO.2015.0106/30898

"Nowe możliwości leczenia pacjentów z zaawansowanym czerniakiem skóry"
https://journals.viamedica.pl/forum_dermatologicum/article/view/54019/41278

"Wykorzystanie metod przetwarzania obrazów w rozpoznawaniu i diagnostyce czerniaka złośliwego"
http://yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmeta1.element.baztech-article-BSW1-0088-0026