Opryszczka (zakażenie wirusem opryszczki) - przyczyny, objawy, sposoby leczenia, zapobieganie nawrotom

Opryszczkę wywołuje wirus HSV (Herpes simplex virus). Według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na świecie około 67 proc. populacji poniżej 50. roku życia jest zakażonych wirusem HSV-1, a 13 proc. osób w wieku 15.‒49. lat ‒ HSV-2.e?

Jak wygląda opryszczka?

Źródło: New Africa / Shutterstock

Zakażenie wirusem - jakie są przyczyny opryszczki?

Pierwotne zakażenie wirusem opryszczki (Herpes simplex virus - HSV) występuje najczęściej w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą zakażoną lub jej wydzielinami zawierającymi aktywny wirus. Do zakażenia może dojść na kilka sposobów:

1. Kontakt bezpośredni: Najczęstszą drogą zakażenia jest bezpośredni kontakt skóry lub błon śluzowych z aktywną zmianą opryszczkową u osoby zakażonej. Może to nastąpić podczas pocałunku, kontaktów seksualnych lub nawet zwykłego dotykania zmian skórnych.
2. Kontakt pośredni: Wirus może przetrwać krótki czas poza organizmem człowieka, co umożliwia zakażenie poprzez wspólne używanie przedmiotów osobistych, takich jak ręczniki, sztućce czy kosmetyki.
3. Zakażenie okołoporodowe: Noworodek może zostać zakażony podczas porodu, jeśli matka ma aktywną opryszczkę narządów płciowych.
4. Autoinokulacja (samozakażenie wirusem opryszczki): Osoba z aktywną opryszczką może przenieść wirusa na inne części swojego ciała poprzez dotykanie zmian i przenoszenie wirusa na niezakażone obszary.

Warto podkreślić, że do zakażenia dochodzi najczęściej, gdy osoba zakażona ma widoczne objawy opryszczki, ale transmisja wirusa jest możliwa nawet w okresie bezobjawowym.

Po pierwszej infekcji, do której z reguły dochodzi w dzieciństwie (HSV-1), wirus pozostaje w organizmie człowieka przez całe życie. Uśpiony przez układ immunologiczny powraca od czasu do czasu, zwłaszcza w okresach osłabienia organizmu.

Najczęstsze przyczyny nawrotu opryszczki to:

•  silny stres,
•  bardzo duży, długotrwały wysiłek fizyczny,
•  niedożywienie,
•  wyziębienie,
•  ekspozycja na silne promieniowanie słoneczne,
•  niedożywienie,
•  miesiączka
•  choroby zakaźne lub inne.

Rodzaje opryszczki

Wirus HSV-1 odpowiada przede wszystkim za infekcje w obrębie twarzy, jamy ustnej i górnej części ciała, a HSV-2 wywołuje objawy głównie w okolicach narządów płciowych. Do infekcji dochodzi w wyniku kontaktu z osobą chorą lub zakażoną bezobjawowo. Wirusem HSV-1 najczęściej zakażamy się w dzieciństwie, a HSV-2 po rozpoczęciu aktywności seksualnej.

Istnieją dwa typy wirusa opryszczki:

• HSV-1
• HSV-2

Rodzaje opryszczki ze względu na umiejscowienie

Lokalizacja zmian opryszczkowych zależy od miejsca wniknięcia wirusa do organizmu oraz jego typu. Wirus opryszczki może potencjalnie zainfekować niemal każdą część ciała. Najczęstsze rodzaje opryszczki ze względu na ich umiejscowienie:

1. Opryszczka okolicy ust (najczęstsza forma infekcji wirusem opryszczki).

2. Opryszczka jamy ustnej i gardła (charakterystyczna dla pierwszego kontaktu z wirusem).

• u dzieci głównie na języku i śluzówce jamy ustnej,
• u dorosłych często związana z zapaleniem gardła i migdałków.

3. Opryszczka narządów płciowych:

• u kobiet na wargach sromowych i kroczu,
• u mężczyzn głównie na prąciu.

4. Opryszczka oczna (zakażenie  obrębie narządu wzroku).

5. Opryszczkowe zapalenie mózgu lub opryszczkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

6. Zapalenie wału paznokciowego, czyli zanokcica (jest to bardzo bolesna, choć w gruncie rzeczy niegroźna odmiana opryszczki).

7. Opryszczka skórna atypowa:

• występuje w nietypowych lokalizacjach, np. na klatce piersiowej, palcach;
• w rzadkich przypadkach może objąć całe ciało;
• stosunkowo rzadka postać choroby.

Objawy opryszczki

Opryszczka najczęściej atakuje skórę i błony śluzowe. Pierwszymi objawami opryszczki z reguły są:

• mrowienie, swędzenie lub pieczenie w miejscu, gdzie pojawi się opryszczka;
• przeczulica skóry;
• ból w okolicy przyszłych zmian.

Następnie pojawią się drobne pęcherzyki wypełnione przezroczystym płynem, które po kilku dniach pękają i przez jakiś czas pozostają po nich owrzodzenia i nadżerki. Najczęściej zmiany goją się samoistnie, bez leczenia. 

Objawy współtowarzyszące:

• gorączka,
• bóle głowy,
• ogólne złe samopoczucie,
• brak apetytu,
• mdłości.

W przypadku opryszczki narządów płciowych zakażenie pierwotne zwykle ma ciężki przebieg i często towarzyszą mu objawy ogólne, takie jak gorączka, ból głowy i mięśni. Zakażenie nawrotowe ma zazwyczaj przebieg łagodny lub skąpoobjawowy.

Źródło: lapki.pandochki / Shutterstock

Leczenie opryszczki

Leczenie opryszczki w większości przypadków jest objawowe i ma na calu złagodzić dolegliwości. Zazwyczaj w trakcie leczenie stosuje się:

1. Leki przeciwwirusowe:

• Dostępne na receptę, są najskuteczniejszą metodą leczenia.
• Stosowane w postaci tabletek lub maści.
• Najczęściej przepisywane to acyklowir lub walacyklowir.
• Najlepsze efekty dają przy wczesnym zastosowaniu, gdy tylko pojawią się pierwsze objawy.

2. Preparaty dostępne bez recepty:

• Kremy i maści łagodzące objawy, zawierające substancje przeciwwirusowe.
• Plastry na opryszczkę, które mogą przyspieszyć gojenie i zmniejszyć dyskomfort.

3. Leczenie objawowe:

• Środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe w przypadku wystąpienia gorączki lub bólu.
• Zimne okłady na zmiany skórne, które mogą przynieść ulgę.
• Utrzymywanie higieny okolicy zmian.
• Unikanie dotykania i drapania wykwitów.

4. Leczenie długoterminowe:

• W przypadku częstych nawrotów lekarz może zalecić długotrwałą terapię lekami przeciwwirusowymi w celu zmniejszenia częstotliwości epizodów.

Jak uniknąć nawrotu opryszczki?

Nie ma terapii gwarantującej, że opryszczka nie powróci. Osoby, które przeszły ją raz, zwłaszcza jeżeli miała cięższy przebieg, powinny zaopatrzyć się w lek przeciwwirusowy. Jeśli zastosują go po wystąpieniu pierwszych zwiastunów, mogą znacznie złagodzić objawy. Warto również dbać o odporność organizmu. Zbilansowana dieta, rozsądna aktywność fizyczna są zawsze skuteczne i zwiększają szanse w konfrontacji organizmu z patogenami. Warto też pamiętać o leczeniu pozornie niegroźnych chorób, które zaniedbane przechodzą w stan przewlekły i mogą pośrednio obniżać odporność organizmu. Należą do nich m.in. nieleczone infekcje w obrębie jamy ustnej (także próchnica) czy nawracające infekcje górnych dróg oddechowych.

Niestety nie ma szczepionki chroniącej przed zakażeniem wirusem HSV. W profilaktyce zakażeń bardzo ważne jest unikanie ryzykownych kontaktów seksualnych i stosowanie prezerwatyw (chociaż zapewniają tylko częściową ochronę). Osoby zakażone wirusem opryszczki powinny informować partnerów o chorobie przed podjęciem współżycia seksualnego, ponieważ istnieje ryzyko zakażenia także w okresie bezobjawowym, i nie podejmować kontaktów seksualnych, nawet jeśli mają objawy zwiastunowe infekcji. Kobiety w ciąży, które chorowały w przeszłości na opryszczkę narządów płciowych, powinny poinformować o tym lekarza i nie podejmować współżycia płciowego w III trymestrze ciąży, jeśli ich partnerzy chorowali na opryszczkę narządów płciowych, aby nie zakazić noworodka podczas porodu.

Kiedy szukać pomocy lekarza?

Pierwsze zachorowanie na opryszczkę może mieć cięższy przebieg niż późniejsze nawroty dlatego osoby, które dotychczas nie chorowały, zwłaszcza małe dzieci, powinien obejrzeć lekarz. Do wizyty u lekarza powinny również skłonić wysoka temperatura, złe samopoczucie, osłabienie. Pilnej konsultacji wymagają zmiany w okolicach oka oraz objawy neurologiczne: sztywność karku, zaburzenia świadomości. Lekarz powinien też zbadać chorych ze zmianami w okolicy narządów płciowych. Bezwzględnie powinny zgłosić się do lekarza osoby przewlekle chore, zwłaszcza chorujące na nowotwory, będące w trakcie chemioterapii, radioterapii, osoby przyjmujące leki immunosupresyjne zapobiegające odrzuceniu przeszczepionych narządów, osoby z deficytami układu odpornościowego (nosiciele wirusa HIV).

Dowiedz się więcej:

"Genital herpes"
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0140673607619084

"Herpes Zoster"
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMcp1302674

"The Incidence of Herpes Zoster"
https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/article-abstract/620854