Depresja - objawy, przyczyny i leczenie

Depresja w klasyfikacji WHO zajmuje czwarte miejsce wśród najistotniejszych problemów zdrowotnych na świecie, m.in. jest jedną z przyczyn samobójstw. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia depresja dotyka ponad 300 mln osób, niezależnie od wieku, płci, wykształcenia czy pozycji społecznej. Zła kondycja psychiczna, w tym problemy emocjonalne i trudności ze zrozumieniem samego siebie z czasem prowadzą do dysfunkcji o podłożu psychosomatycznym, które w skrajnych przypadkach są przyczyną wykluczenia społecznego. Depresja jest chorobą ciała i ducha, osoba chora wymaga wielowymiarowego postrzegania z uwagi na liczne współistniejące objawy, również somatyczne.

Spis treści:

1. Czym jest depresja?
2. Przyczyny depresji
3. Rodzaje depresji
4. Objawy depresji
5. Leczenie depresji
6. Jak walczyć z depresją?

Czym jest depresja?

Depresja to zespół zaburzeń nastroju (zaburzenie afektywne) i aktywności trwającej przez długi czas, którego niezwykle obciążający charakter prowadzi do upośledzenia funkcjonowania chorego w codziennym życiu. W przeciwieństwie do krótkotrwałych epizodów przygnębienia, depresja trwająca wiele miesięcy może powoli wyniszczać organizm odczuwaniem smutku i brakiem najmniejszych chęci do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Ze względu na charakter tego schorzenia, chorzy wymagają indywidualnego podejścia.

Przyczyny depresji

Specjaliści wyróżniają dwie główne grupy czynników przyczyniających się do rozwoju depresji:

• endogenne – określane konstytucjonalnymi; depresja uwarunkowana jest genetycznie, trudno określić dokładną przyczynę rozwoju choroby, podejrzewa się, że ma podłoże wielogenowe; w związku z tym w niektórych przypadkach skłonność do depresji może być dziedziczna; zwykle jest to najcięższa postać depresji o dużym stopniu nasilenia;
• egzogenne – zwane zewnętrznymi; depresja stanowi zazwyczaj następstwo intensywnego oddziaływania stresujących sytuacji, niekorzystnych wydarzeń o tle psychospołecznym lub choroby somatycznej.

Wielokrotnie epizody lub zespół depresyjny pojawiają się w przebiegu innych jednostek chorobowych. Medycyna często wskazuje na obecność wyraźnego obniżenia nastroju m.in. w trakcie problemów z odżywianiem, podczas nerwic czy zaburzeń o podłożu psychotycznym, a także jako efekt nadużywania niektórych substancji o działaniu psychoaktywnym bądź środków farmakologicznych.

Rodzaje depresji

Depresję można podzielić ze względu na wyżej wspomniane przyczyny. Określenie typów depresji znacznie ułatwia zaplanowanie właściwego leczenia, np. podjąć właściwą decyzję w kwestii wprowadzenia farmakoterapii.

Depresja endogenna

To najczęściej występujący i zarazem najcięższy typ depresji. W większości przypadków objawia się jako choroba afektywna:

• jednobiegunowa – tzw. zaburzenie depresyjne nawracające; podczas choroby występują zespoły depresyjne oddzielone okresami znacznej poprawy lub całkowitego zdrowia, brak stanów maniakalnych.
• dwubiegunowa – tzw. psychoza maniakalno-depresyjna; zespoły depresyjne i maniakalne są od siebie oddzielone okresami zdrowia bądź pojawiają się naprzemiennie bez obecności okresów remisji (poprawy stanu).

Depresja psychogenna

Psychogenna postać depresji jest manifestem organizmu na przeżyte doświadczenia oraz wiele trudnych do zrozumienia emocji. Urazy psychiczne, traumatyczne doświadczenia, nadmiernie stresujące i angażujące mentalnie sytuacje mogą doprowadzić do rozwoju zaburzeń depresyjnych. Forma psychogenna najczęściej wiązana jest z:

• urazami na tle emocjonalnym i zawodowym,
• reakcją na żałobę,
• przebiegiem zaburzeń nerwicowych,
• problemami z adaptacją do istotnych zmian życiowych.

Depresja somatogenna

W tym przypadku epizody lub trwale utrzymujące się stany depresyjne są następstwem wyniszczającego procesu chorobowego. Problemy somatyczne mogą wywoływać zaburzenia nastroju i emocji, które doprowadzają do wyraźnego upośledzenia kondycji zdrowia psychospołecznego. Większość odnotowywanych przypadków depresji somatogennej wiąże się z obecnością nowotworów, choroby Parkinsona, choroby Alzheimera, stwardnienia rozsianego, guzów mózgu, niektórych stanów pourazowych, zaburzeń hormonalnych, a także alkoholizmu i narkomanii.

Depresja maskowana (subdepresja)

Często nazywana depresją bez depresji. Charakteryzuje się stanem ciągłego zmęczenia, zaburzeń snu, poczucia ciągłego bólu o niemożliwej do określenia przyczynie, ale bez wyraźnego obniżenia nastroju. W praktyce wyróżnia się pięć podstawowych „masek” depresji:

• psychopatologiczną – lęk, natręctwo, jadłowstręt,
• zaburzenia rytmów biologicznych – skrajne zaburzenia snu,
• wegetatywne i psychosomatyczne – np. świąd skóry, RLS, dławica piersiowa,
• bólowe – bóle głowy i neuralgie,
• behawioralne – nadużywanie alkoholu lub leków.

Czym charakteryzuje się pacjent z depresją maskowaną? Jego dolegliwości nie znajdują odbicia w stanie somatycznym, chory nie reaguje na działanie leków przeciwbólowych, objawy nasilają się w porze porannej, a w rodzinie można potwierdzić przypadki zdiagnozowanej depresji. W większości przypadków na pierwszym planie pojawia się jedna z „masek”, która skutecznie skryje głębsze podłoże występujących objawów.

Depresja poporodowa

To krótkotrwała forma obniżenia nastroju, która występuje u większości kobiet. Poporodowa postać depresji przypada najczęściej do 5. dnia po porodzie i stanowi efekt licznych zmian hormonalnych, które niezwykle gwałtownie oddziałują na organizm matki. W jej przypadku nie ma potrzeby sięgania po środki farmakologiczne, psychoterapia zwykle stanowi wystarczającą pomoc. Zdarza się jednak, że stan obniżenia nastroju się wydłuża i wtedy możemy mieć do czynienia z depresją poporodową. Oprócz objawów podobnych do tych występujących podczas innych odmian depresji pojawiają się obawy związane z relacją matka–dziecko, np. poczucie winy, że jest się złą matką, zamartwianie się zdrowiem dziecka. W przypadku tego rodzaju depresji trzeba zwrócić się o pomoc do psychologa lub psychiatry.

Zaburzenie depresyjne - depresja sezonowa – SAD

Seasonal Affective Disorder, czyli sezonowe zaburzenia afektywne, to objawy pojawiające się późną jesienią lub zimą. Skrócenie dnia wyzwala symptomy depresyjne. Sezonowa depresja trwa nie dłużej niż 5 tygodni. Najczęściej można ją rozpoznać po zwiększonej senności, spadku energii oraz zwiększonym apetycie (zwłaszcza na węglowodany).

Objawy depresji

Wszystkie typy depresji charakteryzują się występowaniem podobnego zespołu symptomów, które zazwyczaj różnią się momentem wystąpienia i intensywnością nasilenia. Lekarze wyróżniają dwie grupy objawów – podstawowe i wtórne.

Objawy podstawowe

• Obniżenie nastroju – chory odczuwa nieustanny smutek i przygnębienie; przykre przeżywanie wszystkich wydarzeń i poczucie zobojętnienia, brak lub utrata zdolności odczuwania przyjemności i radości.
• Spadek napędu psychoruchowego – wyraźne spowolnienie myślenia i tempa wypowiedzi, pogorszenie sprawności pamięci i intelektu, spowolnienie czynności ruchowych, obniżenie energii życiowej oraz odczuwanie długotrwałego zmęczenia psychofizycznego.
• Zaburzenia rytmu okołodobowego oraz objawy somatyczne – pacjent ma wyraźne problemy ze snem, poranne złe samopoczucie, utrzymujące się bóle karku, pojawiają się zaparcia i zaburzenia trawienne, nadmierna suchość w jamie ustnej, a także zauważalny spadek masy ciała (ok. 3 kg/mies.)
• Zaburzenia lękowe – nieustanne poczucie napięcia i zagrożenia, niepokój, intensywne podniecenie psychoruchowe.

Objawy wtórne

• Depresyjne zaburzenia myślenia – negatywna ocena własnej osoby i zdrowia (hipochondria), przerysowany sposób określenia własnej przyszłości lub przeszłości, ogólne zniechęcenie do życia i brak motywacji, chory niejednokrotnie wspomina o myślach samobójczych (istnieje ryzyko tendencji oraz prób).
• Zaburzenia aktywności złożonej – pacjent stopniowo ogranicza liczbę oraz zakres własnych zainteresowań, powoli wycofujące się z wszelkich aktywności; obniżenie lub brak zdolności do wykonywania pracy, izolowanie się i ograniczenie (czasem też całkowite zerwanie) kontaktów z otoczeniem, zaniedbanie higieny osobistej i psychicznej oraz własnego wizerunku społecznego.

„Duża depresja” co to?

Specjaliści wyróżniają specyficzny stan określany mianem dużej depresji, który polega na występowaniu co najmniej 5 spośród poniżej podanych objawów. Symptomy te muszą utrzymywać się przez prawie cały dzień na przestrzeni minimum 2 tygodni. Są to:

• nastrój depresyjny,
• zauważalna zmiana masy ciała,
• wycofanie bądź pobudzenie ruchowe,
• wzmożona senność i problemy o charakterze bezsenności,
• długotrwale utrzymujące się zmęczenie i poczucie wyczerpania,
• zaburzenie koncentracji oraz zwiększenie trudności w podejmowaniu decyzji,
• wyraźne zmniejszenie zainteresowań lub satysfakcji z realizowanych czynności,
• skłonności i myślenie o samobójstwie.

Leczenie depresji

Depresja jest chorobą wymagającą złożonego leczenia. W dużej mierze wykorzystuje się farmakoterapię. Środki przeciwdepresyjne przeciwdziałają obniżonemu samopoczuciu oraz starają się ograniczyć stan długotrwałego napięcia nerwowego. Wskazuje się, że leczenie farmakologiczne przynosi poprawę w około 60 proc. przypadków. Warto jednak pamiętać, że leki zaliczane do grona antydepresantów mają obciążające działanie na organizm i sferę psychiczną. Lekarz powinien precyzyjnie dobrać dawkę do aktualnego stanu pacjenta oraz wziąć pod uwagę jego wrażliwość emocjonalną, która może zostać wystawiona na próbę podczas zmian nastroju wynikających z wprowadzenia leku.

Równie dużą skuteczność zapewnia psychoterapia. Kilkanaście tygodni indywidualnych sesji z terapeutą specjalizującym się w przypadkach depresji może okazać się znaczącą pomocą, zwłaszcza dla osób z problemami natury psychogennej. Sesje terapeutyczne umożliwiają przepracowanie trudnych emocji, omówienie niewygodnych tematów oraz zrozumienie własnego gniewu i bólu, jakie doprowadziły do tak skrajnego stanu. Psychoterapeuta ułatwi choremu odzyskanie właściwej równowagi emocjonalnej oraz pozwoli na wypracowanie poczucia stabilności, ułatwiając pacjentowi powrót do funkcjonowania w życiu społecznym. 

Jak walczyć z depresją?

Depresja podobnie, jak każda inna choroba wymaga szybkiej interwencji i wczesnego rozpoznania, dlatego pojawienie się nawet najmniejszych objawów lub sygnałów wskazujących na problemy z emocjami i nastrojem należy potraktować poważnie.

W czasie depresji istotną rolę odgrywa drugi człowiek, zaufana osoba oraz zwyczajne poczucie obecności kogoś obok, kto będzie zdolny nie tylko wysłuchać chorego, ale i zaopiekować się nim w bardziej skrajnych przypadkach (np. dużych spowolnień psychoruchowych i izolacji społecznej). Rozmowa i obserwacja pozwalają wysnuć wiele teorii, ale najlepiej rozwiać własne wątpliwości i zdecydować się na konsultację u psychoterapeuty, który bezpośrednio konfrontuje się z występującymi objawami.

Centra kryzysowe lub kliniki zdrowia psychicznego oferują kompleksowe leczenie zaburzeń o charakterze depresyjnym, co stanowi jeden z elementów rehabilitacji psychofizycznej oraz przywrócenia jednostce prawidłowego poczucia własnej pozycji w społeczeństwie.

Dzięki odpowiednim działaniom z zakresu szerzenia oświaty zdrowotnej i zdrowia publicznego zwiększa się szansa na wzrost aktualnego stanu wiedzy o depresji, a także o sposobach jej samodzielnego rozpoznawania czy udzielania pomocy w krytycznych momentach. Globalne i krajowe akcje promocyjne, warsztaty oraz wolontariaty ułatwiają przeciwdziałanie stygmatyzacji osób chorych na depresję.

Psycholog blisko Ciebie:

• Psycholog Warszawa
• Psycholog Wrocław
• Psycholog Kraków
• Psycholog Szczecin
• Psycholog Poznań
• Psycholog Łódź
• Psycholog Gdańsk

Dowiedz się więcej:

Psychiatra - czym się zajmuje, zakres specjalizacji

Depresja u dzieci i młodzieży – objawy, informacje ogólne. Jak pomóc dziecku