Łuszczyca – przyczyny, objawy i leczenie łuszczycy

Łuszczyca to choroba przewlekła i zapalna, która charakteryzuje się specyficznymi zmianami chorobowymi na skórze. Zmiany te występują jako skutek nieprawidłowego oraz nadmiernego rogowacenia naskórka. Częstym czynnikiem występowania choroby są uwarunkowania genetyczne. W Polsce zachorowalność na łuszczycę obserwuje się u 2% ogółu populacji. Podobnie statystyka wygląda na obszarze Europy oraz Stanów Zjednoczonych, natomiast w przypadku populacji zamieszkującej Azję oraz Afrykę – choroba obserwowana jest rzadziej.

Spis treści:

1. Co to jest łuszczyca?
2. Przyczyny
3. Objawy
4. Diagnoza
5. Dziedziczenie łuszczycy
6. Czy łuszczyca jest zaraźliwa?
7. Rodzaje łuszczycy
8. Leczenie
9. Łuszczyca a styl życia
10. Dieta przy łuszczycy

Co to jest łuszczyca?

Łuszczyca to choroba skóry. Ale zdarza się, że jej objawy obserwowane są również w przypadku paznokci, przy czym zmiany na paznokciach mogą towarzyszyć występującym zmianom skórnym, bądź występować samodzielnie. W niektórych przypadkach może ona objąć również stawy, lecz są to jedyne narządy wewnętrzne, jakie mogą zostać zaatakowane.

Łuszczyca, mimo że jest chorobą przewlekłą i nawracającą, nie jest chorobą zakaźną. Zmiany skórne u pacjentów są często widoczne, a choroba atakuje zazwyczaj określone miejsca.

Łuszczyca atakuje:

• łokcie,
• kolana,
• owłosioną skórę głowy,
• większą powierzchnię skóry chorego.

Łuszczyca - przyczyny

Pomimo że na łuszczycę ludzie chorują już od wielu lat, to nadal nie wyjaśniono jednoznacznie przyczyn występowania choroby. Wskazuje się jednak, że duże znaczenie ma podłoże genetyczne, w którym zaobserwowano polimorfizm w obrębie genu HLA-Cw6. Drugą ze wskazywanych przyczyn jest podłoże immunologiczne.

W tym przypadku duże znaczenie odgrywają komórki Langerhansa, które zlokalizowane są w naskórku, a także limfocyty grasicozależne, limfocyty T, a w szczególności ich subpopulacja Th1 oraz Th17. Nie bez znaczenia sa również czynniki środowiskowe – infekcje przebyte w przeszłości, urazy, stres, farmakoterapia.

Łuszczyca objawy

Objawy łuszczycy jakie obserwowane są w obrębie skóry w fazie aktywności choroby są charakterystyczne. Szczególnie w pierwszej kolejności obserwuje się tzw. wykwit pierwotny, który wyglądem przypomina grudkę o zabarwieniu czerwonobrunatnym. Grudka ta jest wyraźnie widoczna na tle zdrowej skóry, a jej powierzchnia jest drobnopłatowa, złuszczająca się.

Zmiany o charakterze pojedynczych grudek oraz wykwitów o średnicy około 1 do 2 cm obserwowane są w ramach wczesnych zmian. Złuszczenie naskórka w obrębie wykwitu pierwotnego, zdrapanie charakterystycznych łusek zmienia wygląd skóry chorego, która staje się błyszcząca oraz gładka. Stan ten nazywany jest objawem świecy stearynowej.

Kolejnym charakterystycznym objawem jest tzw. objaw Auspitza. Skóra jest wrażliwa, a jej potarcie powoduje uszkodzenie naczyń krwionośnych i kropelkowate krwawienie w miejscu, w którym zdrapane zostały łuski.

W przebiegu procesu chorobowego obserwuje się również tzw. objaw ostatniej łuski, polegający na stopniowym złuszczaniu i usuwaniu kolejnych łusek, pod którymi obserwowana jest skóra gładka i różowa. Jest to etap przejściowy, poprzedzający wystąpienie objawu świecy stearynowej.

Objaw Kobnera jest stanem, charakterystycznym w aktywnej postaci łuszczycy. Zjawisko opisane zostało po raz pierwszy w roku 1872 przez Heinricha Kobnera. Polega ono na tym, że przy aktywnej postaci choroby po urazie skóry spowodowanym np. zadrapaniem, cięciem chirurgicznym, przekłuciem płatka ucha itp po upływie od 6 do 12 dni, rozwijają się charakterystyczne dla łuszczycy zmiany (wzdłuż uszkodzenia).

W objawach łuszczycy, obok charakterystycznych dla poszczególnych etapów zmian chorobowych, bardzo istotny jest także sam przebieg choroby, szczególnie w zakresie ewolucji zmian skórnych oraz lokalizacji tychże zmian. Charakterystyczne zmiany skórne następują kolejno, w ściśle określonych po sobie fazach.

Jak wygląda łuszczyca?

Początkowe zmiany nie są zazwyczaj rozległe, pojawiają się drobne grudki, nie rzadko tak małe jak łepek od szpilki, które łuszcząc się tworzą wykwity skórne, o średnicy około 1-2 cm. Wówczas zmiany obejmują już większe partie skóry, przekształcając się w zmiany duże, o średnicy zazwyczaj kilku centymetrów. Srebrzyste łuski, które pokrywają te zmiany z czasem zamieniają się, tworząc zgrubiałe zmiany, o nierównej, chropowatej powierzchni.

Objawy łuszczycy obserwowane są również w niektórych przypadkach także w obrębie owłosionej skóry głowy. Wówczas mówi się o tzw. koronie łuszczycowej, która charakteryzuje się zmianami w postaci grudek oraz srebrzystych łusek, o rozległym charakterze. Często zmiany te obserwowane są także poniżej linii włosów, występują na skórze czoła. Wówczas tworzy się charakterystyczna opaska, zwana koroną.

Włosy są niezmienione, a często obserwuje się, że u chorych włosy są zdrowe i bujne. Dzieje się tak dlatego, że mieszki włosowe są bardzo dobrze odżywione ponieważ naczynia brodawek skóry są rozszerzone.

W łuszczycy, która obejmuje płytki paznokciowe obserwowane są dwa główne typy objawów. Pierwszym  z nich jest objaw naparstkowy, w którym charakterystyczne są zgłębienia na powierzchni płytki paznokcia. Drugim, jest tzw. objaw plamy olejowej. Są to żółte przebarwienia obserwowane na powierzchni płytki paznokcia. W rzeczywistości są to zmiany grudki łuszczycowej, występujące pod paznokciem.

Pozostałe objawy łuszczycy:

• bruzdy na powierzchni paznokcia, 
• zgrubienia, 
• kruchość płytek,
• zmatowienie płytki paznokcia.

Diagnoza łuszczycy

Łuszczyca diagnozowana jest w oparciu o badanie chorego. W obrazie klinicznym stwierdza się przewlekły, nawrotowy przebieg. Badanie wykazuje charakterystyczne zmiany skórne, w tym również wystąpienie objawu świecy stearynowej, objaw Auspitza, objaw Kobnera, objaw ostatniej łuski. W wywiadzie u części pacjentów stwierdza się wystąpienie zachorowań w rodzinie pacjenta.

Zmiany skórne występują najczęściej w bardzo charakterystycznych miejscach, takich jak okolice kolan i łokci w przypadku łuszczycy zwykłej, a także owłosionej skóry głowy.

Dziedziczenie łuszczycy

Jako jedną z przyczyn zachorowań na łuszczycę podaje się uwarunkowania genetyczne. Analiza zachorowań w obrębie rodziny wykazała, że łuszczyca występuje często w obrębie rodziny, a najwyższy procent zachorowań zaobserwowano u 70% badanych bliźniąt jednojajowych, u których wskazano na występowanie takich samych zmian łuszczycowych.

Podobne, wysokie wskaźniki uzyskano w przypadku analizy przypadków dzieci i rodziców, gdzie prawdopodobieństwo zachorowania dziecka na łuszczycę, gdy oboje rodzice chorują wyniosła aż 70%. Wysokość badanego wskaźnika zdecydowanie malała, gdy tylko jedno z rodziców chorowało na łuszczycę, wówczas wartość prawdopodobieństwa spada z 70 do 30%. Dziedziczenie łuszczycy zatem jest dość wysokie. 

Czy łuszczyca jest zaraźliwa?

Mimo że łuszczyca jest chorobą przewlekłą i zapalną, to należy zaznaczyć, że nie jest to choroba zaraźliwa. Do zakażenia łuszczycą nie dochodzi drogą kropelkową, nie wywołują jej bakterie oraz wirusy unoszące się w powietrzu, lecz u jej podstaw leżą predyspozycje genetyczne. wyróżnia się dwa typy łuszczycy.

Typ I, w którym u podstaw zachorowania wskazuje się kwestie dziedziczenia autosomalnego, a w ponad 85% przypadków zachorowań stwierdza się obecność genu HLA Cw-6. Typ ten występuje u osób młodych, a początki choroby obserwowane są do 40 roku życia. Typ II dotyczy chorych, u których choroba została zdiagnozowana między 50 a 70 rokiem życia.

Łuszczycą nie można się zarazić poprzez kontakt z osobą chorą.

Rodzaje łuszczycy

• łuszczyca zwykła, w której zmiany skórne zlokalizowane są w obrębie kolan, łokci oraz owłosionej skóry głowy i są to typowe, charakterystyczne obszary występowania zmian chorobowych,
• łuszczyca zadawniona, której objawy podobne są do łuszczycy zwykłej, jednak zmiany są przerosłe i zgrubiałe, które długo się utrzymują na powierzchni skóry,
• łuszczyca brodawkująca, jest rzadką odmianą choroby, która powstaje w wyniku zaniedbania łuszczycy zwykłej, charakteryzuje się brodawkowatym przerostem naskórka, najczęściej w obrębie podudzi,
• łuszczyca wysiękowa, zazwyczaj towarzyszy łuszczycy stawowej, zajmuje charakterystyczne obszary na ciele, szczególnie fałdy skóry czy zgięcia stawowe,
• łuszczyca bruźdźcowa, to postać łuszczycy wysiękowej zadawnionej, zmiany na skórze obserwowane są w tej samej lokalizacji co w przypadku łuszczycy wysiękowej, inaczej wyglądają natomiast zmiany – są przerosłe, nawarstwione oraz wilgotne,
• łuszczyca stawowa, w której procesem chorobowym objęte są stawy, występujące w obrębie stawów stany zapalne, powodują sztywność poranną, a także w wielu przypadkach wywołują zniekształcenia, co może prowadzić do trwałego inwalidztwa,
• łuszczyca stawowa, typ dystalny, choroba częściej dotyka mężczyzn niż kobiet, charakteryzuje się niesymetrycznym zajęciem procesem chorobowym w obrębie stawów międzypaliczkowych rąk i stóp,
• łuszczyca stawowa, typ reumatoidalny, postać ta dotyczy częściej kobiet niż mężczyzn i jest trudna do zdiagnozowania, ponieważ objawy ciężko odróżnić od RZS, w przypadku łuszczycowego zapalenia stawów zmiany stawowe są asymetryczne, występują częściej niż w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów zajęcia stawów kręgosłupa, wywołując zniekształcające zapalenie stawów kręgosłupa, w diagnostyce obserwuje się, że czynnik reumatoidalny jest najczęściej ujemny,
• łuszczyca stawowa, typ zniekształcający, obejmuje wiele stawów oraz kręgosłup,
• łuszczyca krostkowa,
• dłoni i stóp, charakteryzuje się krostkowymi wykwitami rumieniowymi i złuszczającymi, ogniska choroby są wyraźnie odgrodzone od otoczenia i występują na bocznych powierzchniach rąk i stóp,
• uogólniona, jest najcięższą postacią choroby, obok zmian skórnych występuje wysoka gorączka oraz zły stan ogólny pacjenta, charakterystyczne wykwity krostkowe podprogowe obserwowane są na podłożu rumieniowym, często występuje tzw. objaw Nikolskiego, polegający na tzw. spełzaniu naskórka pod wpływem potarcia,
• łuszczyca odwrócona, charakteryzuje się występowanie zmian chorobowych w miejscach, które nie są charakterystyczne dla łuszczycy, w szczególności zmiany obserwowane są na twarzy, tułowiu czy w fałdach skóry,
• odmiana uogólniona łuszczycy, często charakteryzuje się bardzo ciężkim przebiegiem, któremu towarzyszy wysoka temperatura, zaburzenia wodno- elektrolityczne, utrata płynów oraz wtórne zakażenia.

Łuszczyca - leczenie

Sposób leczenia łuszczycy uzależniony jest przede wszystkim od rodzaju choroby, a także tego, jaką powierzchnię ciała chorego objął proces chorobowy. W przypadku zmian lekkich, przy których powierzchnia uszkodzonego naskórka obejmuje nie więcej niż 25% ogólnej powierzchni ciała, stosuje się leczenie miejscowe.

W przypadkach, gdy stopień uszkodzenia naskórka jest większy, wykorzystywane są metody leczenia skojarzonego, w ramach których wykorzystuje się zarówno leczenie ogólnoustrojowe, jak i miejscowe.

W pierwszym etapie leczenia miejscowego podejmowane działania skupiają się przede wszystkim na usunięciu charakterystycznych łusek łuszczycowych, a dopiero w drugiej kolejności leczenie koncentruje się na wyhamowaniu zbyt dużej proliferacji (dzielenia komórek) naskórka. W leczeniu miejscowym wykorzystuje się najczęściej cztery grupy preparatów. Są to:

• preparaty keratolityczne, przedstawicielami tej grupy są głównie kwas salicylowy oraz mocznik; celem stosowania tych preparatów jest zmniejszenie liczby łusek, zmiękczenie zmian, a tym samym  wzmocnienie działania innych preparatów,
• dziegcie, które są pochodnymi suchej destylacji drewna; w leczeniu łuszczycy są one używane przede wszystkim jako pasty oraz maści na bazie cygnoliny
• glikokortykosteroidy miejscowe, to grupa leków, charakteryzująca się silnymi właściwościami przeciwzapalnymi, przeciwproliferacyjnymi oraz immunomodulującymi, leki z tej grupy silne mogą wywoływać działania niepożądane, przez co zaleca się, aby były stosowane wyłącznie pod kontrolą lekarza,
• analogi witaminy D3, w szczególności preparaty takie jak kalcypotriol oraz takalcytol, są alternatywnym rozwiązaniem dla glikokortykosteroidów.

Obok leczenia miejscowego czasem konieczne jest zastosowanie leczenia ogólnego. W tym przypadku wyróżnia się pięć metod leczenia:

• fototerapia, czyli ekspozycja ciała pacjenta na światło ultrafioletowe, które wytwarzane jest za pomocą specjalnych lamp, które emitują promieniowanie wąskopasmowe (UVB 311 nm), a leczenie każdorazowo odbywa się pod kontrolą wykwalifikowanego personelu.
• fotochemioterapia to sposób leczenia, wykorzystujący preparaty medyczne o działaniu światłouwrażliwiającym z promieniowaniem UVA, ale metoda wykorzystywana jest w leczeniu tylko tych pacjentów, u których zdiagnozowano łuszczycę oporną na inne metody leczenia, gdy np. leczenie miejscowe nie przyniosło oczekiwanych efektów, ale także u osób, u których zmiany chorobowe obejmują znacznąpowierzchnię ciała,
• cytostatyczne leczenie przy pomocy cytostatyków, przed rozpoczęciem leczenia obowiązkowo wykonuje się badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi (z rozmazem), badanie czynności nerek, wątroby, ale także badanie RTG klatki piersiowej, a także niezbędna jest konsultacja lekarska. Lek podawany jest pod ścisłą kontrolą lekarza,
• cyklosporyna która jest lekiem immunosupresyjnym o bardzo silnym działaniu, charakteryzuje się wysoką toksycznością, dlatego stosowany jest wyłącznie w przypadkach, gdy zmiany łuszczycowe są szczególnie rozległe, a choroba jest oporna na inne metody leczenia,
• retinoidy to grupa leków, tzw. leków z wyboru; stosowane są w łuszczycy krostkowej, a ich wykorzystanie w procesie leczenia wywołuje poprawę w obrębie zmian łuszczycowych. Skutkiem działania leków jest również wysuszenie ust, oczu, nosa, włosów oraz innych błon śluzowych, co bywa dużą uciążliwością dla pacjentów decydujących się na ten rodzaj terapii. Leki z grupy retinoidów mają bardzo silne właściwości teratogenne, co sprawia, że podczas ich stosowania należy jednocześnie stosować skuteczną metodę antykoncepcji.
• leki biologiczne to nowa grupa leków wykorzystywanych w leczeniu łuszczycy, ich działanie polega na oddziaływaniu na określone cytokiny, które biorą bezpośredni udział w immunopatogenezie łuszczycy. Leki z tej grupy podawane są w postaci iniekcji podskórnej lub dożylnej, a przeznaczone są dla tych pacjentów, u których stwierdzono łuszczycę w ciężkiej postaci, w której inne metody leczenia nie przyniosły oczekiwanych efektów. Leki biologiczne stosowane są po to, aby wydłużyć okres remisji, a przez to poprawić jakość życia chorych na łuszczycę.

Łuszczyca a styl życia

Duże znaczenie dla zmian skórnych charakterystycznych dla łuszczycy, w szczególności częstości nawrotów choroby czy czasu ich trwania, mają czynniki zewnętrzne, związane ze stylem życia chorego. W literaturze medycznej wskazuje się wiele tzw. wyzwalaczy łuszczycy, czyli czynników środowiskowych, mających wpływ na wystąpienie choroby. W wielu publikacjach, w których analizuje się wpływ poszczególnych czynników, na pierwszym miejscu wymieniane są alkohol oraz palenie tytoniu.

Zmiany chorobowe często występują, jako efekt przebytej choroby bakteryjnej bądź wirusowej o ostrym przebiegu. Każda choroba osłabia układ immunologicznego człowieka, a przez to staje się on bardziej podatny na atak innych wirusów, bakterii czy – jak w przypadku łuszczycy, osłabiony układ autoimmunologiczny nie może prawidłowo zwalczyć procesu chorobowego i choroba uaktywnia się.

Duże znaczenie dla wystąpienia rzutu choroby mają również niektóre leki, a największe znaczenie przypisuje się lekom z grup β-blokerów, soli litu, kortykosteroidów oraz leków przeciw malarycznych.

Do wystąpienia objawów choroby mogą się także przyczynić urazy mechaniczne, bądź stres. W tym także urazy mechaniczne związane z drapaniem, mającym na celu usunięcie łuski łuszczycowej.

Objawy choroby podlegają leczeniu miejscowemu, stosowane są maści oraz preparaty, których celem jest przyspieszenie usuwania naskórka objętego chorobą. Jednak trwające nieodpowiednio prowadzone leczenie również może spowodować, że skóra ponownie zostanie objęta procesem chorobowym. Dodatkowo, chorzy na łuszczycę cierpiący również na inne schorzenia skóry, często zmuszeni są do stosowania odpowiednich dla współistniejącego schorzenia leków, które mogą wywoływać zaostrzenia choroby. Leki te charakteryzują się w wielu przypadkach w początkowym etapie stosowania bardzo szybkim ustąpieniem objawów, jednak po ich odstawieniu obserwuje się nawrót dolegliwości.

Nie bez znaczenia pozostają również zaburzenia metaboliczne, wśród których najczęściej wskazuje się hiperlipidemię oraz nietolerancję glutenu. Wśród czynników środowiskowych, można wskazać również dietę.

Dieta przy łuszczycy

Dieta w łuszczycy ma ogromne znaczenie. Liczy się zarówno to, co jemy, czyli jakość spożywanych produktów, ale także ich ilość i częstość, odpowiednie nawodnienie organizmu oraz – aktywność fizyczna. Czynniki te odgrywają ogromne znaczenie w procesach metabolicznych w organizmie, a także podczas usuwania toksyn.

Podstawowym zadaniem diety w łuszczycy jest wspomaganie procesów związanych z metabolizmem. W tym celu angażowane są:

• wątroba i nerki, które neutralizują toksyny i usuwają je,
• jelita, zapewniające regularne wydalanie toksyn,
• płuca i skóra – które poprzez aktywność fizyczną również eliminują toksyny z organizmu.

Bardzo ważnym aspektem diety jest unikanie produktów, które mogą wywoływać nasilenie objawów choroby, w szczególności żywności wysoko przetworzonej, niektórych rodzajów mięs oraz wędlin (tłustych i czerwonych), alkoholu.

Dieta powinna  dostarczać do organizmu niezbędne składniki, które odpowiadają za prawidłowe nawilżenie skóry i poprawiające jej ogólną kondycję.

Podkreślić należy, że dieta nie jest postrzegana w kategoriach krótkotrwałych zmian w czasie nasilenia objawów choroby, lecz określa przyjęte na stałe nawyki żywieniowe.