Żelazo – rola w organizmie, objawy niedoboru i dawkowanie

Żelazo to pierwiastek wchodzący w skład wielu białek i enzymów w organizmie, m.in. hemoglobiny i mioglobiny. Wspiera układ odpornościowy i nerwowy oraz ma działanie przeciwutleniające. Zapewnienie odpowiedniej dawki żelaza jest bardzo ważne, ponieważ człowiek nie jest w stanie wytworzyć go samodzielnie.

Spis treści:

1. Rola żelaza w organizmie
2. Niedobór żelaza
3. Jak uzupełniać żelazo w naszym organizmie?
4. Dawkowanie żelaza
5. Przedawkowanie i skutki uboczne żelaza
6. Żelazo w ciąży
7. Interakcje z innymi lekami

Rola żelaza w organizmie

Żelazo odgrywa ważną rolę w dostarczaniu tlenu do narządów oraz mięśni człowieka. Jego cząsteczki zawarte w hemoglobinie podczas dopływu krwi do płuc wiążą cząsteczki tlenu, a następnie doprowadzają tlen do odpowiednich organów. Z kolei natlenienie mięśni odbywa się dzięki obecności żelaza w mioglobinie. Pierwiastek jest także wykorzystywany w procesie powstawania erytrocytów w szpiku. Enzymy tkankowe, w składzie których znajduje się żelazo to m.in. cytochromy, katalaza i peroksydazy. Pierwiastek warunkuje ich prawidłowe działanie.

Z kolei wpływ żelaza na układ nerwowy dotyczy zapewnienia odpowiedniego funkcjonowania fizycznego i intelektualnego człowieka. Żelazo odgrywa również rolę we wsparciu układu odpornościowego - przy jego udziale aktywowane są komórki układu immunologicznego. Bierze także udział w detoksykacji w wątrobie, a dzięki właściwościom antyoksydacyjnym pomaga niwelować nadmiar wolnych rodników.

Wchłanianie żelaza odbywa się w dwunastnicy oraz w jelicie cienkim. Po wchłonięciu pierwiastek jest wiązany w błonie śluzowej układu pokarmowego przez apoferrytynę, a następnie jest transportowany we krwi przez transferrynę. Organizm ma zdolność magazynowania żelaza do późniejszego wykorzystania w postaci ferrytyny i hemosyderyny – zapasy ferrytyny znajdują się w wątrobie.

Niedobór żelaza

Skąd się bierze niedobór żelaza? Wśród przyczyn zbyt małej ilości tego pierwiastka znajdują się:

• zaburzenia wchłaniania żelaza,
• jego nadmierna utrata, np. na skutek krwawień z przewodu pokarmowego, zabiegów operacyjnych lub obfitych miesiączek,
• zwiększone zapotrzebowanie na żelazo, np. podczas ciąży,
• dieta wegetariańska – żelazo z roślinnych źródeł charakteryzuje mniejsza przyswajalność niż z mięsnych.

Poziom żelaza można określić w morfologii krwi. Takie badanie należy wykonać, jeśli wystąpią skutki niedoboru żelaza, np.:

• bladość skóry,
• niedokrwistość,
• osłabienie,
• powstawanie zajadów,
• wzmożone wypadanie włosów.

Jak uzupełnić żelazo w organizmie?

W aptekach dostępne są różnorodne suplementy z żelazem, bez recepty oraz na receptę. Decydując się na suplementację żelaza warto zwrócić uwagę, czy preparat posiada odpowiednie badania laboratoryjne. Dzięki temu możemy być pewni, że faktyczna zawartość żelaza w preparacie jest zgodna z tą deklarowaną przez producenta. Badania laboratoryjne są wymagane dla leków na receptę, jednak w przypadku suplementów diety ich wykonanie nie jest obowiązkowe. 

Jeśli chodzi o źródła żelaza w pożywieniu, to należy pamiętać, że występują 2 jego rodzaje:

• żelazo hemowe, które znajduje się w produktach odzwierzęcych i jest łatwiej przyswajalne przez człowieka,
• żelazo niehemowe, które występuje zwłaszcza w produktach roślinnych i jest trudniej wchłaniane.

Żelazo hemowe w dużych ilościach znajdziemy w:

• mięsie,
• podrobach,
• żółtkach jaj,
• wątróbce wieprzowej,
• krewetkach.

Dobre roślinne źródła żelaza to z kolei:

• orzechy,
• pestki dyni,
• rośliny strączkowe,
• buraki,
• botwinka,
• brokuły,
• rzeżucha,
• natka pietruszki,
• otręby pszenne,
• chleb pełnoziarnisty,
• kakao,
• daktyle,
• suszone morele, śliwki i rodzynki.

Dawkowanie żelaza

Zapotrzebowanie na żelazo zależy od płci, wieku oraz innych okoliczności. Jest podwyższone np. u kobiet w ciąży. Przyswajanie żelaza różni się w zależności od jego źródła. Pierwiastek dostarczony z mięsa wchłania się znacznie lepiej, niż pochodzący z roślinnych źródeł.

Dzienna dawka żelaza przy diecie mieszanej (roślinno-mięsnej), z uwagi na ograniczoną wchłanialność, powinna być ok. 10 x większa niż zapotrzebowanie organizmu. Zdrowym osobom zaleca się następujące dawkowanie żelaza na dobę:

• kobiety w ciąży – 27 mg,
• kobiety karmiące piersią – 10 mg,
• kobiety poniżej 50 r.ż. – 18 mg,
• kobiety powyżej 50 r.ż. – 10 mg,
• mężczyźni – 10 mg,
• dziewczynki w wieku 13-18 lat – 15 mg,
• chłopcy w wieku 13-18 lat – 12 mg,
• dzieci od 4 do 12 r.ż. – 10 mg,
• dzieci od 1 do 3 r.ż. – 7 mg,
• niemowlęta od 6 do 12 miesiąca – 11 mg,
• młodsze niemowlęta – 0,3 mg.

Przedawkowanie i skutki uboczne żelaza

Tak jak niedobór, tak również nadmiar żelaza w organizmie może mieć szkodliwe skutki. W dużych ilościach sole żelaza (II) mają działanie toksyczne. Dostarczanie pierwiastka w zbyt dużych dawkach może powodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Wzrasta także ryzyko wystąpienia cukrzycy i insulinooporności.

Suplementacja żelaza w tabletkach lub innej postaci może powodować zabarwienia stolca na ciemny lub czarny kolor. Taki efekt uboczny nie stanowi powodu do niepokoju.

Przyjmowanie wysokich dawek pierwiastka może powodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe takie jak:

• bóle w nadbrzuszu,
• nudności,
• biegunki,
• zaparcia.

Żelazo w ciąży

Kobiety ciężarne muszą zwrócić szczególną uwagę na przyjmowanie odpowiedniej dawki żelaza. W trakcie ciąży zapotrzebowanie na żelazo rośnie, a pierwiastek ten jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju mózgu, układu nerwowego i krwiotwórczego oraz tkanek płodu. W razie ryzyka niedoboru lekarz może zalecić suplementację żelaza podczas ciąży.

Interakcje z innymi lekami

Suplementy z żelazem mogą wpływać na działanie niektórych leków. Zauważono m.in., że mogą utrudniać wchłanianie:

• antybiotyków z grupy tetracyklin i chinolonów,
• leków na chorobę Parkinsona - karbidopy, lewodopy i metyldopy,
• bifosfonianów,
• kaptoprilu,
• penicylaminy,
• tyroksyny.

Z kolei inhibitory pompy protonowej – preparatu na nadkwasowość żołądka – mogą zaburzać wchłanianie żelaza.

Jeśli pacjent musi stosować którykolwiek z wymienionych leków, to dawkę żelaza należy przyjąć minimum 2 godziny przed nimi lub 4 godziny po ich zażyciu.

Ponadto witamina C w ilości powyżej 200 mg na dobę może powodować zwiększone wchłanianie żelaza.

Uwaga! Suplement diety nie może być stosowany jako substytut zróżnicowanej diety. Dla zachowania zdrowia ważne jest stosowanie zbilansowanej diety i prowadzenie zdrowego stylu życia.

"Jaka witamina na..."
https://www.medistore.com.pl/jaka-witamina