Tężyczka - objawy, diagnostyka i leczenie

Tężyczka jest zespołem objawów, które mogą być przypisywane różnym schorzeniom, dlatego jej rozpoznanie i odnalezienie przyczyny nie jest łatwe. Tężyczka objawia się m.in.: bólem głowy, zmęczeniem, mrowieniem palców, drętwieniem nóg, skurczem mięśni twarzy, a niekiedy też atakami paniki i omdleniami. W rozpoznaniu pomocna jest próba tężyczkowa, czyli badanie elektromiograficzne (EMG). Wynik uzyskuje się od razu, dzięki czemu można szybko wdrożyć skuteczną terapię.

Tężyczka - co to jest?

Tężyczka to zespół objawów chorobowych, który obejmuje mimowolne skurcze mięśni (typowe są skurcze w obrębie twarzy, języka, rąk i stóp) i nadmierną stymulację nerwów obwodowych. Jest to spowodowane brakiem równowagi elektrolitowej – najczęściej niskim stężeniem wapnia we krwi. Może być również wynikiem niedoboru magnezu lub potasu, czyli pierwiastków, które regulują wiele ważnych procesów zachodzących w organizmie. 

Długotrwały niedobór magnezu pociąga za sobą niedobór wapnia, co skutkuje zaburzeniami równowagi kwasowo-zasadowej organizmu i wywołuje nadpobudliwość nerwowo-mięśniową. Tężyczka dotyka przede wszystkim układu nerwowego, dlatego spektrum symptomów, jakie daje, jest bardzo szerokie. Brak świadomości przyczyn choroby dodatkowo pogarsza samopoczucie pacjenta, ponieważ psychika koreluje z fizjologią i to błędne koło się nakręca. 

Sprawdź badanie >> Elektromiografia (EMG) - próba tężyczkowa

Objawy tężyczki 

Ze względu na objawy rozpoznaje się dwa rodzaje tężyczki: 

Tężyczka jawna (hipokalcemiczna), związana jest z wtórnym niedoborem wapnia, czyli hipokalcemią, którą powoduje nieprawidłowy poziom hormonów, najczęściej parathormonu (PTH). W większości przypadków rozpoznawana jest u osób po operacji tarczycy, czy po radioterapii w okolicach szyi. 

Tężyczka utajona (normokalcemiczna), występuje częściej, ale ze względu na brak swoistych objawów, jest trudniejsza do rozpoznania. Wykrywana jest zwykle przypadkowo u osób na pozór zdrowych lub zgłaszających bardzo nietypowe dolegliwości ze strony różnych narządów. Ten rodzaj tężyczki nazywany jest też spazmofilią czy też tężyczką hiperwentylacyjną, ponieważ chory podczas ataku paniki spowodowanego nagłym wystąpieniem objawów zaczyna szybko i głęboko oddychać. 

Objawy tężyczki jawnej  

Przebieg ataku tężyczki jawnej został opisany w poszczególnych, następujących po sobie etapach. Chory przed napadem odczuwa niepokój i zmęczenie. 

W czasie napadu tężyczki pojawia się mrowienie głównie w opuszkach palców rąk i wokół ust, następnie bolesne skurcze mięśniowe (najpierw w okolicy rąk i stóp, potem przedramion i ramion, następnie twarzy, a na końcu klatki piersiowej oraz w okolicach kończyn dolnych). Chory może zbyt szybko i zbyt głęboko oddychać, co prowadzi do hiperwentylacji. 

Ostatni etap napadu choroby jest szczególnie trudny emocjonalnie dla pacjentów, potęguje lęk napadowy i może być przyczyną omdlenia. 

Objawy tężyczki utajonej    

Tężyczka utajona bywa rozpoznawana u ludzi na pozór zdrowych i zazwyczaj przypadkowo. Charakterystycznym objawem jest drżenie ciała i kończyn, czy ataki paniki lęków.  

Inne objawy to: 

• ciągłe zmęczenie i rozdrażnienie;
• niepokój, lęk, napady paniki;
• mrowienie i drętwienie palców;
• skurcze łydek i stóp;
• bóle i zawroty głowy;
• nadmierna potliwość;
• zaburzenia snu;
• zaburzenia koncentracji i pamięci;
• zacinanie się podczas mówienia;
• kołatanie serca;
• hiperwentylacja i duszność spoczynkowa;
• bóle opasujące;
• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (ucisk w nadbrzuszu, wzdęcia);
• uczucie „guli” w gardle. 

W przypadku tężyczki utajonej zdarza się, że poziom wapnia czy magnezu we krwi jest w normie, podczas gdy w tkankach występuje jego deficyt. Z tego między innymi powodu ten rodzaj tężyczki trudno rozpoznać.  

Kto jest narażony na tężyczkę?

Częściej objawy tężyczki zgłaszają ludzie młodzi, czynni zawodowo, zwłaszcza kobiety. Na zachorowanie na tężyczkę narażone są osoby, które: 

• przeszły operację wycięcia przytarczyc wydzielających parathormon (PTH), który jest m.in. regulatorem stężenia wapnia;
• cierpią na choroby autoimmunologiczne;
• mają problemy z przyswajaniem wapnia i niedobory witaminy D, np. z powodu biegunek czy ostrego zapalenia trzustki;
• cierpią na chorobę alkoholową;
• przyjmują leki moczopędne, przeciwpadaczkowe;
• stosują inhibitory pompy protonowej;
• chorują na astmę czy cukrzycę;
• doświadczają długotrwałego stresu. 

Diagnostyka tężyczki 

Tężyczka stanowi swego rodzaju wyzwanie diagnostyczne, ponieważ może objawiać się na wiele sposobów. Jej objawy mogą sugerować depresję, nerwicę, a nawet padaczkę. Większość przypadków tężyczki nie zagraża życiu, natomiast ciężkie przypadki wymagają natychmiastowego leczenia. Tężyczka może też być oznaką łagodnych problemów z elektrolitami, które mogą wystąpić z powodu choroby przytarczyc lub wprowadzenia nowego leku, ale również oznaką zagrażających życiu zmian elektrolitowych, wynikających np. z choroby nerek.  

W przypadku wystąpienia niepokojących objawów należy udać się do lekarza rodzinnego, który po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego postawi wstępne rozpoznanie. Następnie skieruje do specjalisty (neurologa lub endokrynologa) na dalszą diagnostykę. Pomocne w rozpoznaniu choroby są badania w kierunku tężyczki, które pozwalają na prawidłowe postawienie diagnozy i szybkie wdrożenie leczenia. 

Badania na tężyczkę  

Diagnostyka tężyczki obejmuje m.in. badania laboratoryjne z krwi na obecność związków mineralnych oraz prowokacyjne badania kliniczne, mające potwierdzić/wykluczyć typowy dla tężyczki: 

• objaw Chvostka (ang. Chvostek sign), czyli gwałtowny skurcz mięśni twarzy po uderzeniu młoteczkiem w mięśnie żwacza znajdujące się około 2 cm w dół od płatka ucha, 
• objaw Trousseau (tzw. ręka położnika), czyli przykurcz palców dłoni w charakterystyczny sposób, kiedy kciuk, palec środkowy i wskazujący są wyprostowane, a reszta palców zgięte po wygenerowaniu niedokrwienia – np. poprzez uciśnięcie ramienia mankietem do mierzenia ciśnienia tętniczego lub opaską elastyczną.  

W diagnostyce tężyczki (zarówno jawnej, jak i utajonej) wykorzystuje się bardzo czułe badanie EMG, czyli próbę tężyczkową. Badanie trwa około 15 minut, można je wykonać bez skierowania. Co istotne, wynik uzyskuje się od razu.  

Pomocne w diagnostyce tężyczki mogą być też:

• elektroencefalografia (EEG),
• elektrokardiografia (EKG),
• echokardiografia serca. 

Leczenie tężyczki 

W zależności od przyczyny choroby leczenie polega na uzupełnieniu deficytów wapnia lub magnezu, czy też suplementacji witaminą D i witaminy B. Terapię oraz dawkowanie ustala lekarz, pod którego kontrolą przebiega leczenie. 

Czego nie wolno przy tężyczce?

W ramach profilaktyki tężyczki nie należy sięgać po produkty, które utrudniają przyswajanie wapnia i magnezu lub wypłukują je z organizmu, czyli unikać produktów bogatych w fosforany, takich jak np.: produkty przetworzone (zwłaszcza konserwowane), napoje (np. coca-cola), suche wędliny. Warto ograniczyć spożywanie herbaty, kawy, a tym bardziej alkoholu, który nie sprzyja prawidłowemu wchłanianiu magnezu, ma szkodliwy wpływ na działanie układu nerwowego i może potęgować lęki oraz stany depresyjne, jakich doświadczają cierpiący na tężyczkę.  

Źródło:

1. Williams A, Liddle D, Abraham V. Tetany: A diagnostic dilemma. J Anaesthesiol Clin Pharmacol. 2011;27(3):393-394. doi:10.4103/0970-9185.83691.