Endometrioza — jak ją rozpoznać, objawy i leczenie

Endometrioza dotyczy około 10–15% wszystkich kobiet w wieku rozrodczym. Choć choroba znana jest od wielu lat, to uczeni po dziś dzień nie są w stanie określić jednej, jej konkretnej przyczyny. Niektórzy lekarze wspominają o tzw. wstecznym miesiączkowaniu, czyli przedostawaniu się krwi miesiączkowej przez jajowody do jamy otrzewnowej i wszczepianie się złuszczonych komórek endometrium. Inni natomiast wymieniają patologiczne przekształcanie się niezróżnicowanych komórek w komórki endometrium.

Endometrioza to choroba blisko 3 milionów Polek.

Czym jest endometrioza?

Endometrioza to choroba ginekologiczna, która polega na nieprawidłowym rozroście błony śluzowej macicy (endometrium) poza jamą, gdzie prawidłowo powinna się znajdować. Co miesiąc, podczas cyklu miesiączkowego, endometrium rozrasta się w celu przyjęcia zarodka. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, jest usuwana z organizmu wraz z krwią miesiączkową. W przypadku tego schorzenia dochodzi do nieprawidłowości, bo komórki endometrialne nie są usuwane z organizmu, tylko wędrują do różnych narządów wewnętrznych.

Najczęściej są to jajniki, otrzewna, pęcherz moczowy, jelita. W tych miejscach komórki endometrium wywołują krwawienie, co prowadzi do stanu zapalnego. Powstają zrosty, zgrubienia i blizny. Ogniska endometriozy mogą znajdować się w miejscach, nawet znacznie oddalonych od miednicy np. mózgu, płucach, czy przeponie.

Endometriozę bardzo trudno rozpoznać. Bywa, że zdiagnozowanie choroby trwa całe lata. Nieoczywiste objawy, „ukryte” ogniska choroby i brak wyczulenia lekarza na chorobę dodatkowo utrudniają cały proces. Tymczasem nieleczona choroba może się rozrastać, powodując o wiele większe spustoszenie w organizmie niż w początkowej fazie. 

Objawy endometriozy

Endometrioza ma różne oblicza. Bywa bezobjawowa, a o jej istnieniu pacjentka może dowiedzieć się dopiero podczas wizyty u lekarza w klinice leczenia niepłodności, kiedy zgłosi problemy z zajściem w ciążę.

Szacuje się, że około 30% wszystkich niepłodnych pacjentek cierpi na tę podstępną chorobę.  

U większości kobiet schorzenie to niesie ze sobą silny ból. Należy uczulić pacjentki, że dotkliwy ból podczas menstruacji nie jest zjawiskiem normalnym i nie można go usprawiedliwiać „urodą” kobiety.  

Najczęściej kobiety skarżą się na:

• ból podbrzusza, szczególnie w czasie menstruacji,
• obfite miesiączki,
• bolesne stosunki seksualne,
• problemy jelitowe (ból podczas oddawania moczu, czy wypróżniania),
• tzw. endobelly — opuchnięty, wzdęty i duży brzuch, czasem przypominający nawet ciążowy. Endobelly jest charakterystycznym objawem endometriozy. Szczególnie widoczny jest u szczupłych kobiet.

Oprócz szeregu objawów fizycznych endometrioza potrafi doprowadzić do zaburzeń natury psychicznej. Chroniczny ból i brak nadziei na wyleczenie może powodować stany lękowe, a nawet depresję. Kobiety często izolują się z życia zawodowego oraz osobistego.  

Przyczyny endometriozy

Przyczyny występowania endometriozy wciąż nie są do końca zbadane. Schorzenie może być wywołane przez wiele czynników, dlatego często określa się tę chorobę jako „tajemniczą”.

Do czynników ryzyka rozwoju endometriozy zaliczają się:

• czynniki rodzinne - istnieje większe prawdopodobieństwo zachorowania na endometriozę, jeśli schorzenie występuje u krewnych kobiet pierwszego stopnia (matka, córka),
• wady rozwojowe macicy,
• przebyte zakażenia,
• urazy,
• interwencje operacyjne, w tym cesarskie cięcie,
• wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki i krótkie cykle miesiączkowe,
• dominacja estrogenowa,
• infekcje bakteryjne,
• przewlekły stan zapalny.
• czynniki immunologiczne,
• metaplazja tkankowa,
• udział komórek macierzystych.

Rozpoznanie endometriozy

Rozpoznanie choroby jest trudnym procesem. Często pacjentki chodzą latami od lekarza do lekarza, ponieważ żaden specjalista nie rozpoznał ednometriozy, gdyż objawy często są nieoczywiste i mogą świadczyć o wielu innych schorzeniach.

Dlatego ważne jest, aby nie lekceważyć niepokojących sygnałów jak np. bolesne miesiączki, ból podczas stosunku czy niepłodność, i zgłosić się do lekarza ginekologa - najlepiej takiego, który zajmuje się leczeniem endometriozy. Nie warto odwlekać wizyty, jako że nieleczona choroba postępuje, zwiększając ryzyko poważniejszych powikłań jak np. zaburzenia płodności.

Sprawdź konsultację >> Ginekolog

W zależności od wielkości i rozległości ognisk endometriozy rozróżnia się cztery stopnie zaawansowania choroby:

• minimalny,
• łagodny,
• umiarkowany
• ciężki.

Diagnostyka endometriozy

Zwykle pierwszymi krokami w rozpoznaniu schorzenia jest wywiad lekarski oraz USG dopochwowe, które może zostać uzupełnione o rezonans magnetyczny.

Takie badanie może być rozszerzone o laparoskopię oraz badanie histopatologiczne ognisk endometriozy. Jednak nawet stosując wysokoinwazyjne zabiegi — jak laparoskopię — nie ma pewności, że wykryje się wszystkie ogniska choroby.

W ostatnim czasie na rynku badań diagnostycznych pojawił się przełom w diagnozowaniu endometriozy. Jest nim pierwszy na świecie małoinwazyjny test na endometriozę EndoRNA qRT-PCR test. Badanie polega na pobraniu wymazu z jamy macicy. Test EndoRNA oznacza poziom ekspresji genu kodującego białko fukozylotransferazę 4 (FUT4). Zauważono, że występowanie endometriozy wiąże się z podwyższoną ekspresją tego genu. Innowacyjny test znacznie skraca ścieżkę wykrywania choroby, dzięki czemu można szybciej i efektywniej wdrożyć niezbędne leczenie.

Sprawdź test na ednometriozę, dostępny bez skierowania >> Test na endometriozę

Co ważne, dodatni test w ponad 90% przypadków potwierdza endometriozę. Na wynik oczekuje się około 14 dni. 

Endometrioza a płodność  

Schorzenie może skutecznie pokrzyżować plany prokreacyjne, bowiem jego głównym powikłaniem jest niepłodność. 

Choroba zaburza płodność w dwojaki sposób. Liczne zrosty i blizny w jamie brzusznej, czy wewnątrz narządu rodnego mogą powodować trudność w dotarciu zapłodnionej komórki jajowej do macicy, co utrudnia zajście w ciążę. Dodatkowo ogniska endometriozy wydzielają białka, enzymy i inne czynniki, które utrudniają zapłodnienie i zagnieżdżenie komórki jajowej.  

Eksperci Europejskiego Towarzystwa Rozrodu Człowieka i Embriologii (ESHRE) zalecają, aby lekarze po rozpoznaniu choroby informowali pacjentki o ryzyku obniżenia płodności oraz o możliwości zabezpieczenia płodności poprzez zamrożenie komórek jajowych lub zarodków.

Na szczęście, współczesna medycyna potrafi pomóc kobietom w spełnieniu ich marzeń o macierzyństwie. Przy niższym stopniu endometriozy często wystarczy wdrożenie leczenia farmakologicznego. Przy wyższych stopniach zaawansowania choroby może być wskazanie do skorzystania z metod wspomaganego rozrodu takich jak inseminacja domaciczna, czy zapłodnienie in vitro.  

Choć jedną z konsekwencji endometriozy może być niepłodność lub obniżenie płodności to zdarza się, że kobieta naturalnie zachodzi w ciążę. Taka ciąża zalicza się do podwyższonego ryzyka i musi być pod stałą obserwacją ginekologa. Pacjentki z endometriozą są 3 razy bardziej narażone na ciąże pozamaciczną niż zdrowe kobiety. Znacząco wzrasta również ryzyko poronienia, przedwczesnego porodu oraz konieczność cięcia cesarskiego.  

Czy endometrioza jest groźna? 

Endometrioza może być groźna, szczególnie jeśli nie jest leczona. Jest to poważna choroba, która wraz z postępującym czasem sieje spustoszenie w organizmie.

Endometrioza może być przyczyną dysfunkcji narządów. Czasem ból pacjentki jest tak dotkliwy, że jedynym wyjściem, który będzie miał realny wpływ na poprawę jakości życia kobiety będzie usunięcie jajników, macicy, jelita. W przypadku młodych kobiet planujących założenie rodziny, podjęcie tak radykalnych decyzji jest szczególnie trudne i dotkliwe.  

Endometrioza powoduje również niepłodność. Niekiedy jedyną szansą na posiadanie dziecka będzie skorzystanie z metod wspomaganego rozrodu jak np. z in vitro.  

Niektóre kobiety zastanawiają się, czy endometrioza prowadzi do raka?

Prawdą jest, że schorzenie ma cechy wspólne z rakiem, jednak nie jest zaliczane do nowotworów złośliwych. Niemniej jednak, zgodnie z badaniami, pacjentki z endometriozą częściej chorują na raka jajnika, chłoniaki nieziarnicze oraz inne poważne choroby nowotworowe, takie jak nowotwór jelita grubego czy tarczycy. 

Leczenie endometriozy

Endometrioza jest chorobą przewlekłą, której nie można całkowicie wyleczyć. Można jednak skutecznie ograniczyć dolegliwości z nią związane. W zależności od stopni zaawansowania choroby oraz w zależności od planów prokreacyjnych stosuje się farmakoterapię, leczenie chirurgiczne oraz leczenie skojarzone (obie metody). 

Leczenie farmakologiczne endometriozy

Istnieje skuteczne leczenie farmakologiczne. Są to m.in. leki przeciwbólowe z grupy NLPZ (niesterydowe leki przeciwzapalne), czy leki hormonalne (tabletki antykoncepcyjne, gestageny, inhibitory aromatazy, analogi GnRH). Ich zastosowanie łagodzi nieprzyjemne objawy choroby, hamuje powstawanie nowych zmian i łagodzi dolegliwości.

Stosowanie farmakologii niestety nie likwiduje towarzyszącego chorobie stanu zapalnego w jamie brzusznej i miednicy. Konsekwencją jest obniżenie płodności, dlatego rekomendowane jest zabezpieczenie płodności poprzez zamrożenie komórek jajowych.

W przypadku planów prokreacyjnych oraz w zależności od stopnia zaawansowania choroby, należy poradzić się specjalisty, który doradzi odpowiednie leczenie.  

Leczenie operacyjne endometriozy

W trudniejszych przypadkach stosuje się leczenie operacyjne. Ważne jest, aby odpowiednio wcześniej zdiagnozować chorobę. Takie postępowanie daje większą szansę na znaczne polepszenie jakości życia pacjentki.  

Przy zaawansowanych stopniach endometriozy stosuje się leczenie chirurgiczne. Ma ono na celu głównie usunięcie dolegliwości bólowych, które towarzyszą chorobie, ale również pomaga zminimalizować ryzyko rozwoju powikłań i zwiększyć szansę na zajście w ciążę. 

W ostatnim czasie coraz więcej mówi się o metodach tzw. komplementarnej medycyny. Dzięki odpowiedniej diecie, ćwiczeniom i fizjoterapii, można uzupełnić leczenie.  

Sprawdź konsultację >> Fizjoterapia uroginekologiczna - konsultacja pierwsza wizyta

Leczenie zachowawacze endometriozy

Wyróżnia się zachowawcze leczenie chirurgiczne, polegające na usunięciu tylko ognisk endometriozy oraz radykalne polegające na usunięciu fragmentów narządów (np. ściany pęcherza moczowego) lub macicy wraz z jajnikami.  

Przy leczeniu zachowawczym endometriozy, kobieta zyskuje szansę na poczęcie oraz donoszenie ciąży. 

Endometrioza a dieta

W leczeniu endometriozy właściwe odżywianie jest niezwykle istotne. Prawidłowa dieta może znacznie poprawić jakość życia kobiet z endometriozą, znacznie zmniejszając wszelkie dolegliwości bólowe.  

Dietetycy zalecają zastosowanie zasad diety przeciwzapalnej, bogatej w ważne mikroelementy, jak witamina A, C, E, oraz minerały: cynk, potas, magnez, selen, wapń i żelazo.

Chorobę mogą warunkować zaburzenia związane z nadmiarem estrogenu, dlatego należy ograniczenie produkcji tego hormonu oraz usprawnienie jego wydalania. W tym celu należy spożyć produkty bogate w błonnik.

Dodatkowo do rozwoju choroby może przyczyniać się nadmierna produkcja wolnych rodników, dlatego należy stosować przeciwutleniacze, aby ten proces zahamować. W tym celu należy wybierać produkty bogate w kwasy tłuszczowe omega-3.

Produkty wskazane w diecie na endometriozę to:  

• owoce i warzywa,
• niskotłuszczowy nabiał,
• pełnoziarniste zboża,
• strączki,
• soja i jej przetwory,
• chude mięsa,
• tłuste ryby (makrela, śledź, łosoś, sardynki, tuńczyk),
• oliwa z oliwek, olej lniany, orzechy, nasiona,
• jajka.

Dieta w endometriozie powinna opierać się na zasadach racjonalnego żywienia. Należy zadbać o jej urozmaicenie jednocześnie nie można zapominać o potrzebach, które mogą wynikać z ewentualnych chorób współistniejących.

Do produktów zakazanych należy m.in. żywność wysokoprzetworzona zawierająca niezdrowe tłuszcze trans, czerwone mięso, produkty na bazie mąki pszennej, kofeina oraz alkohol.   

Endometrioza a menopauza

W większości przypadków, wraz z wystąpieniem menopauzy, ustępuje większość przykrych objawów endometriozy. Dzieje się tak przez zatrzymanie miesiączkowania, które z kolei powoduje zmniejszenie produkcji estrogenów przez jajniki. Warto zaznaczyć, że zastosowanie terapii hormonalnej, w celu zatrzymania objawów towarzyszących menopauzie, może powodować ponowne pojawienie towarzyszących wcześniej objawów endometriozy, takich jak ból miednicy czy krwawienia. 

Czasami, w szczególnie ciężkich przypadkach endometriozy, kiedy inne metody leczenia nie przyniosły oczekiwanych efektów, stosuje się radykalne leczenie chirurgiczne, polegające na usunięciu macicy wraz z jajnikami. W ten sposób wywołuje się menopauzę chirurgiczną. 

Źródła

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4346178/